Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) na Kosovu i Kancelarija Evropske unije (EU) su odlučili da zasad obustave radove na restauraciji kuće Xhafer Deve u Mitrovici. Deva je bio albanski političar iz vremena Drugog svetskog rata, koji je 1944. ušao u Vladu Albanije formirane uz podršku nacističke Nemačke.
Odluka o o obustavi rekonstrukcije je usledila nakon brojnih kritika, među kojim je bila i ona ambasadora Nemačke na Kosovu Jorna Rohdea koji je povezao Devu sa zločinima koje su počinili nacisti tokom Drugog svetskog rata, opisujući ga kao "bliskog saradnika nacista".
"Nemojte iskrivljavati istinu o Holokaustu ili ratnim zločinima koje su počinili nacisti i lokalni saradnici", napisao je Rode na svom Twiter nalogu.
Nakon ove i drugih kritika, kao i reakcije vlasti Srbije, EU i UNDP, koji sa Ministarstvom kulture, omladine i sporta Kosova finansiraju obnovu, saopštili su u utorak (8. februara) kako žale "zbog bilo kakvih nenamernih uvreda prilikom najave početka radova, dok je izostavljena istorijska pozadina o Džaferu Devi".
Obnova se "stavlja na čekanje", uz napomenu da UNDP i Evropska unija oštro osuđuju antisemitizam i ksenofobiju, uključujući rastuću netoleranciju i netrpeljivost prema etničkim manjinama i ranjivim zajednicama.
"U kontaktu smo sa svim uključenim stranama i ponovo procenjujemo našu ulogu i doprinos, uključujući mogućnost da se trenutna kontroverza iskoristi kao pravovremena prilika da se otvoreno pozabavimo prošlošću kroz otvorene diskusije i konsultacije svih relevantnih zajednica", naveli su u saopštenju.
Do danas o liku i delu Xhafera Deve nije postignuta saglasnost ni među kosovskim istoričarima.
Istoričar Jusuf Buxhovi navodi da se Deva ne može dovoditi u vezu sa Holokaustom 1941-1945, u okviru kog je pod nacistima ubijeno oko šest miliona Jevreja. Jusuf stoga navodi da je bio iznanđen ocenom nemačkog ambasora na Kosovu.
"Xhafer Deva nije učestvovao – koliko istorijski znamo – ni u jednoj akciji, zatvaranju ili kažnjavanju Jevreja", napominje Budžovi u izjavi za Radio Slobodna Evropa (RSE).
On podseća na istorijski priznate slučajeve spašavanja Jevreja od strane Albanca, od kojih su neki poneli i priznanja izraelske države.
Istoričar Haxhi Ademi, sa Instituta za istoriju "Ali Hadri" u Prištini, tumači Devinu saradnju sa nacistima u svetlu pozicije u kojoj su se pripadnici ove nacije nalazili u jugoslovenskoj državi između dva svetska rata. U tom periodu, navodi Ademi, ubijeno je na desetine albanskih političara, dok su nad Albancima izvršeni i masakri.
"Xhafer Deva je bio jedna od onih ličnosti koje su sarađivale sa Nemcima. Bio je svestan opasnosti koja dolazi spolja, odnosno od Srba i Slavena uopšte", navodi Ademi za RSE.
Nakon Drugog svetskog rata Xhafer Deva sa Kosova odlazi u Austriju, a potom u Italiju, Egipat i Siriju, odakle je obavljao političke aktivnosti, uglavnom putem novinskih izdanja. U SAD je emigrirao 1956. godine i tamo je proveo ostatak života.
Činjenica da je nakon Drugog svetskog rata emigrirao u Sjedinjene Države, prema oceni istoričara Jusufa Buxhovija, govori da on nije imao veze sa zločinima nacista.
"Ako je Xhafer Deva, u bilo kom obliku, povezan sa Holokaustom, SAD ga ne bi prihvatile. Imao je azil u SAD. Živeo je u SAD i umro u SAD. SAD su bile veoma oštre prema onima koji su imali bilo kakve veze sa fašizmom. To pokazuje da je Xhafer Deva bio pragmatičan političar u okolnostima tog vremena", kaže Buxhovi.
Inicijativa za obnovu kuće Xhafera Deve pokrenuta je inače u okviru Instrumenta Evropske unije za doprinos stabilnosti i miru (IcSP).
Kuća je dugi niz godina prazna i postoji opasnost da se uruši. U prethodnom periodu je restaurirana kroz nekoliko faza, uglavnom joj je ojačana konstrukcija građevine. Međutim, 1. februara 2022. godine je saopšteno da je počela nova faza restauracije.
Kosovski ministar kulture, omladine i sporta Hajrullah Çeku je na svom Facebook nalogu naveo da je obnova namenjena zajednici, a ne rehabilitaciji istorijskih ličnosti.
"Nakon restauracije, planirano je da spomenik služi zajednici i osim što će tu biti smešten Regionalni centar za kulturno nasleđe u Mitrovici, biće i prostor za umetničke galerije, (imaće) funkciju muzeja i druge kulturne događaje", napisao je Çeku.
Naveo je i da je "protivljenje restauraciji na osnovu istorijskog narativa, u suprotnosti sa svetskim konvencijama i naprednom evropskom praksom zaštite kulturnog nasleđa.
Prema Ministarstvu kulture, taj objekat pripada modernom zapadnoevropskom stilu i jedini je te vrste u Mitrovici. Odlikuju ga brojni ukrasi, karakterističnim za taj stil. Kuća se nalazi na privremenoj listi zaštićenih spomenika kulturnog nasleđa na Kosovu.
Kako je saopšteno, zajednički projekat Kancelarije EU, UNDP-a i Ministarstva kulture Kosova ima za cilj da kroz restauraciju očuva jedinstvene vrednosti tog objekta.
U projekat je predviđeno da se uloži 300.000 evra. Kada se obnova završi, predviđeno je da kuća Džafera Deve bude stavljena na korišćenje raznim zajednicama koje žive u Mitrovici.
Na osnovu projekta, kuća bi trebala da ima dvostruku namenu: u prizemlju bi trebao da bude prostor za kulturne i društvene događaje, dok će na prvom i drugom spratu biti smešten Regionalni centar za kulturno nasleđe.
Očekuje se da Kulturni centar, kada bude potpuno renoviran, služi kao mesto okupljanja lokalnih zajednica, promociju interkulturalnosti, tolerancije i saradnje.
"Nemojte iskrivljavati istinu o Holokaustu ili ratnim zločinima koje su počinili nacisti i lokalni saradnici", napisao je Rode na svom Twiter nalogu.
Nakon ove i drugih kritika, kao i reakcije vlasti Srbije, EU i UNDP, koji sa Ministarstvom kulture, omladine i sporta Kosova finansiraju obnovu, saopštili su u utorak (8. februara) kako žale "zbog bilo kakvih nenamernih uvreda prilikom najave početka radova, dok je izostavljena istorijska pozadina o Džaferu Devi".
Obnova se "stavlja na čekanje", uz napomenu da UNDP i Evropska unija oštro osuđuju antisemitizam i ksenofobiju, uključujući rastuću netoleranciju i netrpeljivost prema etničkim manjinama i ranjivim zajednicama.
"U kontaktu smo sa svim uključenim stranama i ponovo procenjujemo našu ulogu i doprinos, uključujući mogućnost da se trenutna kontroverza iskoristi kao pravovremena prilika da se otvoreno pozabavimo prošlošću kroz otvorene diskusije i konsultacije svih relevantnih zajednica", naveli su u saopštenju.
Ko je bio Xhafer Deva?
Xhafer Deva je bio političar u godinama Drugog svetskog rata, od 1939. do 1945. godine. Rođen je u Mitrovici 1904. godine, a školovao se u Grčkoj, Turskoj i Austriji. Bio je na čelu Prizrenske albanske lige do kraja Drugog svetskog rata. 1944. godine imenovan je za ministra unutrašnjih poslova u Vladi Albanije, koja je formirana uz podršku nacističke Nemačke.Do danas o liku i delu Xhafera Deve nije postignuta saglasnost ni među kosovskim istoričarima.
Istoričar Jusuf Buxhovi navodi da se Deva ne može dovoditi u vezu sa Holokaustom 1941-1945, u okviru kog je pod nacistima ubijeno oko šest miliona Jevreja. Jusuf stoga navodi da je bio iznanđen ocenom nemačkog ambasora na Kosovu.
"Xhafer Deva nije učestvovao – koliko istorijski znamo – ni u jednoj akciji, zatvaranju ili kažnjavanju Jevreja", napominje Budžovi u izjavi za Radio Slobodna Evropa (RSE).
On podseća na istorijski priznate slučajeve spašavanja Jevreja od strane Albanca, od kojih su neki poneli i priznanja izraelske države.
Istoričar Haxhi Ademi, sa Instituta za istoriju "Ali Hadri" u Prištini, tumači Devinu saradnju sa nacistima u svetlu pozicije u kojoj su se pripadnici ove nacije nalazili u jugoslovenskoj državi između dva svetska rata. U tom periodu, navodi Ademi, ubijeno je na desetine albanskih političara, dok su nad Albancima izvršeni i masakri.
"Xhafer Deva je bio jedna od onih ličnosti koje su sarađivale sa Nemcima. Bio je svestan opasnosti koja dolazi spolja, odnosno od Srba i Slavena uopšte", navodi Ademi za RSE.
Nakon Drugog svetskog rata Xhafer Deva sa Kosova odlazi u Austriju, a potom u Italiju, Egipat i Siriju, odakle je obavljao političke aktivnosti, uglavnom putem novinskih izdanja. U SAD je emigrirao 1956. godine i tamo je proveo ostatak života.
Činjenica da je nakon Drugog svetskog rata emigrirao u Sjedinjene Države, prema oceni istoričara Jusufa Buxhovija, govori da on nije imao veze sa zločinima nacista.
"Ako je Xhafer Deva, u bilo kom obliku, povezan sa Holokaustom, SAD ga ne bi prihvatile. Imao je azil u SAD. Živeo je u SAD i umro u SAD. SAD su bile veoma oštre prema onima koji su imali bilo kakve veze sa fašizmom. To pokazuje da je Xhafer Deva bio pragmatičan političar u okolnostima tog vremena", kaže Buxhovi.
Sve o obnovi i šta su prethodno naveli finansijeri?
Kancelarija Evropske unije na Kosovu, UNDP i Ministarstvo kulture Kosova su prethodnih dana u zajedničkoj izjavi za medije naveli da je cilj projekta očuvanje i rehabilitacija kulturnog nasleđa na Kosovu.Inicijativa za obnovu kuće Xhafera Deve pokrenuta je inače u okviru Instrumenta Evropske unije za doprinos stabilnosti i miru (IcSP).
Kuća je dugi niz godina prazna i postoji opasnost da se uruši. U prethodnom periodu je restaurirana kroz nekoliko faza, uglavnom joj je ojačana konstrukcija građevine. Međutim, 1. februara 2022. godine je saopšteno da je počela nova faza restauracije.
Kosovski ministar kulture, omladine i sporta Hajrullah Çeku je na svom Facebook nalogu naveo da je obnova namenjena zajednici, a ne rehabilitaciji istorijskih ličnosti.
"Nakon restauracije, planirano je da spomenik služi zajednici i osim što će tu biti smešten Regionalni centar za kulturno nasleđe u Mitrovici, biće i prostor za umetničke galerije, (imaće) funkciju muzeja i druge kulturne događaje", napisao je Çeku.
Naveo je i da je "protivljenje restauraciji na osnovu istorijskog narativa, u suprotnosti sa svetskim konvencijama i naprednom evropskom praksom zaštite kulturnog nasleđa.
Šta predviđa projekat restauracije?
Kuću Xhafera Deve su 1930. godine izgradili arhitekte i radnici iz Austrije. Od 1945. godine ta kuća se nalazi u javnoj svojini, koristila se kao zdravstveni centar, mesto boravka za beskućnike, sirotište, a jedno vreme je služila i kao opštinska zgrada.Prema Ministarstvu kulture, taj objekat pripada modernom zapadnoevropskom stilu i jedini je te vrste u Mitrovici. Odlikuju ga brojni ukrasi, karakterističnim za taj stil. Kuća se nalazi na privremenoj listi zaštićenih spomenika kulturnog nasleđa na Kosovu.
Kako je saopšteno, zajednički projekat Kancelarije EU, UNDP-a i Ministarstva kulture Kosova ima za cilj da kroz restauraciju očuva jedinstvene vrednosti tog objekta.
U projekat je predviđeno da se uloži 300.000 evra. Kada se obnova završi, predviđeno je da kuća Džafera Deve bude stavljena na korišćenje raznim zajednicama koje žive u Mitrovici.
Na osnovu projekta, kuća bi trebala da ima dvostruku namenu: u prizemlju bi trebao da bude prostor za kulturne i društvene događaje, dok će na prvom i drugom spratu biti smešten Regionalni centar za kulturno nasleđe.
Očekuje se da Kulturni centar, kada bude potpuno renoviran, služi kao mesto okupljanja lokalnih zajednica, promociju interkulturalnosti, tolerancije i saradnje.
