U ovoj novoj 2019. godini u koju smo tek zakoračili, obilježava se 1000 godina ili milenium pominanja po prvi put grada Prizrena u jednom pisanom historijskom dokumentu.
Nije da Prizren nije postojao kao grad i ranije, ali od VI vijeka do kraja X vijeka nemamo pisanih dokumenata o tome. Tako da tek početkom XI vijeka, tačnije 1019. godine Prizren se pominje po prvi put kao grad u jednom pisanom dokumentu. Ovaj dokumenat je "Povelja vizantijskoga cara Vasilija II 1019. godine gdje se kao sastavni dio Ohridske arhiepiskopije navodi i prizrenska eparhija. U njemu stoji: I prizrenskoga mitropolita u samom Prizrenu (Prizdriana), Hozne, Leskumca i Vrata sa 15 sveštenika i patrijarha". Drugi pisani dokumenat gdje se spominje grad Prizren tokom XI vijeka jeste iz 1072. godine u kome vizantijski hroničar Jovan Skilica piše: "Prizrdriana (Prizren) 1072. godine bio je centar pobune Đorđe Vojteha koja je uperena protiv vizantijskoga cara Mihajla VII (1071-1078)".
Naravno, da je Prizren postojao kao grad mnogo ranije, ali kad je podignut do dana današnjeg nemamo pisanog historijskog izvora. Možemo pretpostaviti da je civilno naselje osnovano između VII i VIII vijeka, pošto se pretpostavlja da je prizrenska Kaljaja (tvrđava) podignuta od strane vizantijskoga cara Justinijana tokom VI vijeka, dok je vizantijska bazilika pretpostavlja se podignuta tokom VIII vijeka, također pored nje bilo je i sjedište prizrenske eparhije pomenute u povelji 1019. godine.
Ime grada Prizrena razlikuje se tokom vjekova prema pisanim dokumentima, u latinskim izvorima spominje se kao "Prisrien, Prisrenum, Presarin, Prisarano, Presreno, Prisori, Pristren, Prisarini, Jorsaim", u vizantijskim izvorima spominje se kao "Petrizen, Prizorian, Prizdriana", u srpskim izvorima "Prizren, Prezren, Prizrin, Prizdren, Prezdrin", a u osmanskim izvorima kao "Tarzerin, Perserin, Zerin, Prizerin".
Kroz Prizren tokom historije, od osnivanja grada, su tokom dužih perioda vladali i upravljali carevi i kraljevi, Vizantijci, Bugari, Srbi, Osmanlije, dok je za vrijeme XX vijeka, poslije povlačenja Osmanske imperije sa Balkana 1912. godine, do danas Prizren bio u okviru kraljevine Srbije, kraljevine SHS (Jugoslavije), Italije i Njemačke, Srbije, Jugoslavije i Kosova.
Burna historijska prošlost ostavila je svoje tragove, tako da se Prizren slobodno može nazvati gradom muzejem pošto je bogat sa mnogobrojnim historijskim kulturno-vjerskim spomenicima koji potiču iz različitih vremenskih perioda. Na žalost jedan dio ovog bogatog historijskog nasljeđa je nestao, uništen, od strane raznih osvajača, jedan dio je stradao uslijed protoka vremena i prepuštanja objekata, ali i jedan dio zbog nebrige samih građana Prizrena. Uprkos svemu navedenom Prizren je sačuvao niz historijskih spomenika kulturnoverskog nasljeđa.
Prvi i najstariji spomenik jeste prizrenska Kaljaja (tvrđava), koja pretpostavlja se da je sagrađena tokom VI vijeka. Potom slijedi vizantijska bazilika koja vjerovatno je podignuta tokom VIII vijeka, a zatim obnovljena od strane srpskog kralja Milutina 1307. godine i pretvorena u srpsku pravoslavnu crkvu sv. Bogorodice Ljeviške, koja je za vrijeme osmanlija pretvorena u Atik ili Džuma džamiju, a sada je pod zaštitom UNESCA kao jedan od najznačajnih kulturno-historijskih spomenika grada Prizrena.
U vrijeme pada Prizrena u osmanlijske ruke 1451. (1455.) godine, u Prizrenu postojale su brojne hrišćanske crkve. Osim manastira sv. Arhanđela (XIV vijek) koji je se nalazi 3km na izlazu iz grada Prizrena, prema Župi, srpske pravoslavne crkve u Prizrenu su bile: crkva sv. Spasa (1330. godine), crkva sv. Dimitrija (XIV vijek), crkva sv. Nikole Tutića (XIV vijek), crkva sv. Nikola Rajka (XIV vijek), crkva sv. Nedelje (XIV vijek), crkva s. Đorđa Runovića (XV vijek), crkva sv. Pantelejmona, crkva sv. Jelene i crkva sv. Ane. Sadašnja saborna srpska pravoslavna crkva sv. Đorđa u centru grada Prizrena, u Šadrvanu, dovršena je 1887. godine, dok je Bogoslovija sv. Kirila i Metodija podignuta 1871. godine. U to vrijeme postojale su i dvije katoličke crkve, crkva sv. Marije (sancte Marie de Prisren), i crkva sv. Petra (sancti Petru supra Prisren), dok je sadašna katolička crkva Zonja ndihmetare podignuta 1870. godine zajedno sa Semeništem (vjerska katolička škola) i zgradom sveštenika i zgradom časnih sestara koje se nalazi pored nje.
Tokom osmanske vladavine (1451-1912) u Prizrenu su podignuta ukupno 28 džamija, od kojih je 20 sačuvana do danas. Od ovih džamija pomenuću samo najzačajnije: Namazdžah džamija (1455), Ahmet begova džamija (1505 ), Suzi Čelebijina džamija (1513), Mehmet Kukli begova džamija (1534), Gazi Mehmet Pašina džamija (1574) sa hamamom, mektebom, medresom i bibliotekom, Sinan Pašina džamija (1615), Maksut Pašina džamija (XVII vijek), Emin Pašina džamija (1831). Pored džamija postojalo je i preko 20 mekteba (osnovnih škola), 4 medrese (srednja islamka vjerska škola), 1 ruždija (niža gimnazija), mnogobrojne česme po mahalama, 9 mostova, od kojih je najpoznatiji Kameni most sagrađen u XVI vijeku, hanovi, imareti, čaršija sa puno zanatlijskih i trgovačkih radnji, sahat kula, karvansaraji, itd.
Prizren su posjećivale mnoge značajne ličnosti, počev od cara i sultana, do kralja i predsjednika, od paša i generala, do sadriazama i predsjednika vlada, od vezira i ministara, do konzula i ambasadora, od muderiza i muftija, do episkopa i biskupa, itd. Pomenuću samo neke od mnogih državnika koji su posjetili ili prolazili gradom Prizrenom: car Dušan, sultan Fatih Mehmet II, kralj Petar I, kralj Aleksandar, Mehmet Paša, Sinan Paša, Maksut Paša, Emin Paša, Mahmut Paša, general Janković, maršal Tito, muderiz Imer Prizreni, predsjednici Sulejman Demirijel, Recep Tajip Erdogan, Sali Berisha, Bamir Topi, Ilir Meta, predsjednici vlada Abdullah Gul, Pandeli Majko, Ivica Dačić, Edi Rama, i drugi.
Uzvišeni Bog je podario gradu Prizrenu sjajnu prirodu, okružen je visokim planinama, širokim poljima, sa rijekom Bistricom u sredini koja dijeli grad na dva djela, u kojoj protiče bistra voda. Sa svojim mnogobrojnim vjerskim objektima, džamijama i crkvama, sa kojih tokom cijelog dana odjekuju ezani mujezina i crkvena zvona, sa teferićom Marašom iznad grada i Pašinom česmom iznad Kaljaje. Prizren je grad koji privlači mnogobrojne posjetioce i turiste iz cijeloga svijeta. Svi gore navedeni opisi sačinajvaju posebnu ljepotu grada Prizrena.
O gradu Prizrenu pisali su mnogobrojni pjesnici, pisci, historičari, imami, sveštenici i drugi, od kojih ću navesti samo neke. Citiraću poznatog srpskog pisca Branislava Nušića, prizrenskog muftiju Mehmet Tahir efendiju, albanskog pisca Lazr Radija i britanskog istoričara Noela Malkolma. Prvi i po meni najbolji koji je opisao ljepotu grada Prizrena je srpski konzul i pisac Nušić koji je i ove rečenice pored ostalog posvetio gradu Prizrenu: "Neka se Stambol ponosi svojim veličanstvenim zagrljajem sa Bosforom, neka se Jedrene ponosi mnogobrojnošću minareta, Solun živošću svojih dućana i susjedstvom sa Olimpom, Skoplje svojom junačkom prošlošću, Ohrid svojim lijepim i prostranim jezerom, a Skadar šarenilom svoga pazara i čaršije, Prizrenu će ipak ostati čime će se iznad svih poneti i uzneti. Sa svakog prozora, sa svakog čardaka u Prizrenu, okreni se lijevo ili desno, gledaj pred sobom, ili za sobom, pa ćeš uzdahnuti i zadiviti se ljepotom što ti je oko dogleda, ljepotom kakvu ćeš rijetko nači. Rijetko, zaista, jer tu ljepotu ne čine samo visoke planine, plodna polja, pitome doline, okićeni lugovi, bistre rijeke, vesele rječice, već je čine one raznolikosti i protivnosti prirode, koje se tako blizu jedna kraj druge ređaju...". Od Mehmet Tahir efendije sam odabrao jedan kratak citat ali veoma sadržajan o gradu Prizrenu: "Ko je imao cilj tiraniju (despotizam) a živeo u Prizrenu, od Boga je dobio ružan završetak". Albanski pisac Lazr Radi je opisao Prizren na sljedeći način: "Često sam pokušavao da nađem jednog blizanca mome gradu, pomišljajući puno drugih gradova, koji če se približiti njemu, gradovi koji imaju i planinu, i reku, i tvrđavu (Kaljaju), i vjerske objekte, i plato i pozadinu gdje se poigrava svakidašnica života. I napregnuo sam um jako da bih našao najtačnije poređenje: Ne, ne. Prizren je bez premca i neuporediv sa ničim“. Britanski historičar Noel Malkolm o Prizrenu je napisao sljedeće: "Grad Prizren mi se pričinio kao jedan od
najfascinantnijih osmanskih gradova u svijetu".
Na kraju ovog osvrta, 1000. godina (milenijuma) od pominjanja grada Prizrena u jednom pisanom historijskom dokumentu, nadam se da će Prizren ostati takav kao što je bio, grad u kome su vjekovima živjeli, Albanci, Srbi, Turci, Bošnjaci, Gorani, Romi, grad u kome su se vjekovima govorili jezici, albanski, turski, srpski, bosanski, romski, grad u kome se vjekovima klanjali i molili svemogućem Bogu muslimani, pravoslavci i katolici, grad u kome je vjekovima dominirala jedna posebna građanska kultura, a svi ovi gore navedeni primjeri sačinjavaju kolorit različitih naroda, različitih jezika, različitih vjerovanja sa posebnom građanskom "per exellent" prizrenskom kulturom.
Faik MIFTARI
Naravno, da je Prizren postojao kao grad mnogo ranije, ali kad je podignut do dana današnjeg nemamo pisanog historijskog izvora. Možemo pretpostaviti da je civilno naselje osnovano između VII i VIII vijeka, pošto se pretpostavlja da je prizrenska Kaljaja (tvrđava) podignuta od strane vizantijskoga cara Justinijana tokom VI vijeka, dok je vizantijska bazilika pretpostavlja se podignuta tokom VIII vijeka, također pored nje bilo je i sjedište prizrenske eparhije pomenute u povelji 1019. godine.
Ime grada Prizrena razlikuje se tokom vjekova prema pisanim dokumentima, u latinskim izvorima spominje se kao "Prisrien, Prisrenum, Presarin, Prisarano, Presreno, Prisori, Pristren, Prisarini, Jorsaim", u vizantijskim izvorima spominje se kao "Petrizen, Prizorian, Prizdriana", u srpskim izvorima "Prizren, Prezren, Prizrin, Prizdren, Prezdrin", a u osmanskim izvorima kao "Tarzerin, Perserin, Zerin, Prizerin".
Kroz Prizren tokom historije, od osnivanja grada, su tokom dužih perioda vladali i upravljali carevi i kraljevi, Vizantijci, Bugari, Srbi, Osmanlije, dok je za vrijeme XX vijeka, poslije povlačenja Osmanske imperije sa Balkana 1912. godine, do danas Prizren bio u okviru kraljevine Srbije, kraljevine SHS (Jugoslavije), Italije i Njemačke, Srbije, Jugoslavije i Kosova.
Burna historijska prošlost ostavila je svoje tragove, tako da se Prizren slobodno može nazvati gradom muzejem pošto je bogat sa mnogobrojnim historijskim kulturno-vjerskim spomenicima koji potiču iz različitih vremenskih perioda. Na žalost jedan dio ovog bogatog historijskog nasljeđa je nestao, uništen, od strane raznih osvajača, jedan dio je stradao uslijed protoka vremena i prepuštanja objekata, ali i jedan dio zbog nebrige samih građana Prizrena. Uprkos svemu navedenom Prizren je sačuvao niz historijskih spomenika kulturnoverskog nasljeđa.
Prvi i najstariji spomenik jeste prizrenska Kaljaja (tvrđava), koja pretpostavlja se da je sagrađena tokom VI vijeka. Potom slijedi vizantijska bazilika koja vjerovatno je podignuta tokom VIII vijeka, a zatim obnovljena od strane srpskog kralja Milutina 1307. godine i pretvorena u srpsku pravoslavnu crkvu sv. Bogorodice Ljeviške, koja je za vrijeme osmanlija pretvorena u Atik ili Džuma džamiju, a sada je pod zaštitom UNESCA kao jedan od najznačajnih kulturno-historijskih spomenika grada Prizrena.
U vrijeme pada Prizrena u osmanlijske ruke 1451. (1455.) godine, u Prizrenu postojale su brojne hrišćanske crkve. Osim manastira sv. Arhanđela (XIV vijek) koji je se nalazi 3km na izlazu iz grada Prizrena, prema Župi, srpske pravoslavne crkve u Prizrenu su bile: crkva sv. Spasa (1330. godine), crkva sv. Dimitrija (XIV vijek), crkva sv. Nikole Tutića (XIV vijek), crkva sv. Nikola Rajka (XIV vijek), crkva sv. Nedelje (XIV vijek), crkva s. Đorđa Runovića (XV vijek), crkva sv. Pantelejmona, crkva sv. Jelene i crkva sv. Ane. Sadašnja saborna srpska pravoslavna crkva sv. Đorđa u centru grada Prizrena, u Šadrvanu, dovršena je 1887. godine, dok je Bogoslovija sv. Kirila i Metodija podignuta 1871. godine. U to vrijeme postojale su i dvije katoličke crkve, crkva sv. Marije (sancte Marie de Prisren), i crkva sv. Petra (sancti Petru supra Prisren), dok je sadašna katolička crkva Zonja ndihmetare podignuta 1870. godine zajedno sa Semeništem (vjerska katolička škola) i zgradom sveštenika i zgradom časnih sestara koje se nalazi pored nje.
Tokom osmanske vladavine (1451-1912) u Prizrenu su podignuta ukupno 28 džamija, od kojih je 20 sačuvana do danas. Od ovih džamija pomenuću samo najzačajnije: Namazdžah džamija (1455), Ahmet begova džamija (1505 ), Suzi Čelebijina džamija (1513), Mehmet Kukli begova džamija (1534), Gazi Mehmet Pašina džamija (1574) sa hamamom, mektebom, medresom i bibliotekom, Sinan Pašina džamija (1615), Maksut Pašina džamija (XVII vijek), Emin Pašina džamija (1831). Pored džamija postojalo je i preko 20 mekteba (osnovnih škola), 4 medrese (srednja islamka vjerska škola), 1 ruždija (niža gimnazija), mnogobrojne česme po mahalama, 9 mostova, od kojih je najpoznatiji Kameni most sagrađen u XVI vijeku, hanovi, imareti, čaršija sa puno zanatlijskih i trgovačkih radnji, sahat kula, karvansaraji, itd.
Prizren su posjećivale mnoge značajne ličnosti, počev od cara i sultana, do kralja i predsjednika, od paša i generala, do sadriazama i predsjednika vlada, od vezira i ministara, do konzula i ambasadora, od muderiza i muftija, do episkopa i biskupa, itd. Pomenuću samo neke od mnogih državnika koji su posjetili ili prolazili gradom Prizrenom: car Dušan, sultan Fatih Mehmet II, kralj Petar I, kralj Aleksandar, Mehmet Paša, Sinan Paša, Maksut Paša, Emin Paša, Mahmut Paša, general Janković, maršal Tito, muderiz Imer Prizreni, predsjednici Sulejman Demirijel, Recep Tajip Erdogan, Sali Berisha, Bamir Topi, Ilir Meta, predsjednici vlada Abdullah Gul, Pandeli Majko, Ivica Dačić, Edi Rama, i drugi.
Uzvišeni Bog je podario gradu Prizrenu sjajnu prirodu, okružen je visokim planinama, širokim poljima, sa rijekom Bistricom u sredini koja dijeli grad na dva djela, u kojoj protiče bistra voda. Sa svojim mnogobrojnim vjerskim objektima, džamijama i crkvama, sa kojih tokom cijelog dana odjekuju ezani mujezina i crkvena zvona, sa teferićom Marašom iznad grada i Pašinom česmom iznad Kaljaje. Prizren je grad koji privlači mnogobrojne posjetioce i turiste iz cijeloga svijeta. Svi gore navedeni opisi sačinajvaju posebnu ljepotu grada Prizrena.
O gradu Prizrenu pisali su mnogobrojni pjesnici, pisci, historičari, imami, sveštenici i drugi, od kojih ću navesti samo neke. Citiraću poznatog srpskog pisca Branislava Nušića, prizrenskog muftiju Mehmet Tahir efendiju, albanskog pisca Lazr Radija i britanskog istoričara Noela Malkolma. Prvi i po meni najbolji koji je opisao ljepotu grada Prizrena je srpski konzul i pisac Nušić koji je i ove rečenice pored ostalog posvetio gradu Prizrenu: "Neka se Stambol ponosi svojim veličanstvenim zagrljajem sa Bosforom, neka se Jedrene ponosi mnogobrojnošću minareta, Solun živošću svojih dućana i susjedstvom sa Olimpom, Skoplje svojom junačkom prošlošću, Ohrid svojim lijepim i prostranim jezerom, a Skadar šarenilom svoga pazara i čaršije, Prizrenu će ipak ostati čime će se iznad svih poneti i uzneti. Sa svakog prozora, sa svakog čardaka u Prizrenu, okreni se lijevo ili desno, gledaj pred sobom, ili za sobom, pa ćeš uzdahnuti i zadiviti se ljepotom što ti je oko dogleda, ljepotom kakvu ćeš rijetko nači. Rijetko, zaista, jer tu ljepotu ne čine samo visoke planine, plodna polja, pitome doline, okićeni lugovi, bistre rijeke, vesele rječice, već je čine one raznolikosti i protivnosti prirode, koje se tako blizu jedna kraj druge ređaju...". Od Mehmet Tahir efendije sam odabrao jedan kratak citat ali veoma sadržajan o gradu Prizrenu: "Ko je imao cilj tiraniju (despotizam) a živeo u Prizrenu, od Boga je dobio ružan završetak". Albanski pisac Lazr Radi je opisao Prizren na sljedeći način: "Često sam pokušavao da nađem jednog blizanca mome gradu, pomišljajući puno drugih gradova, koji če se približiti njemu, gradovi koji imaju i planinu, i reku, i tvrđavu (Kaljaju), i vjerske objekte, i plato i pozadinu gdje se poigrava svakidašnica života. I napregnuo sam um jako da bih našao najtačnije poređenje: Ne, ne. Prizren je bez premca i neuporediv sa ničim“. Britanski historičar Noel Malkolm o Prizrenu je napisao sljedeće: "Grad Prizren mi se pričinio kao jedan od
najfascinantnijih osmanskih gradova u svijetu".
Na kraju ovog osvrta, 1000. godina (milenijuma) od pominjanja grada Prizrena u jednom pisanom historijskom dokumentu, nadam se da će Prizren ostati takav kao što je bio, grad u kome su vjekovima živjeli, Albanci, Srbi, Turci, Bošnjaci, Gorani, Romi, grad u kome su se vjekovima govorili jezici, albanski, turski, srpski, bosanski, romski, grad u kome se vjekovima klanjali i molili svemogućem Bogu muslimani, pravoslavci i katolici, grad u kome je vjekovima dominirala jedna posebna građanska kultura, a svi ovi gore navedeni primjeri sačinjavaju kolorit različitih naroda, različitih jezika, različitih vjerovanja sa posebnom građanskom "per exellent" prizrenskom kulturom.
Faik MIFTARI
