Kosovske vlasti su izneverile žrtve nasilja u parodici uprkos rasprostranjenim protestima i pozivima na akciju nakon značajnog broja femicida u posljednjim godinama, saopštio je danas Amnesty International u najnovijem izveštaju.
Izvještaj „Od papira do prakse: Kosovo mora ispuniti svoje obaveze prema preživelima nasilja u porodici” detaljno opisuje kako se preživeli nasilja u porodici, od kojih su većina žene i djevojke, suočavaju sa neizvesnošću i nedostatkom podrške kada pokušaju da napuste nasilje i obezbjede pristup pravdi. Vlasti na Kosovu treba da urade više u borbi protiv nasilja u porodici i zaštite prava preživelih, te uzmu u obzir njihove prioritete. U tom cilju, neophodno je da kosovske vlasti uključe preživele u proces donošenja svih odluka koje ih se tiču.
„Preživeli nasilja u porodici na Kosovu nailaze na prepreke sa svih strana dok pokušavaju da napuste nasilne situacije. S druge strane, vlasti su isuviše usredsređene na krivično pravosuđe. Naime, većina preživelih mora prijaviti nasilje policiji kao uslov da dobiju mjesto u jednom od skloništa. Istovremeno, ne postoji dovljna podrška koja bi omogućila preživelima da izgrade samostalan život daleko od nasilja. Preživeli koji pripadaju marginalizovanim grupama su posebno zaboravljeni,” rekla je Loren Arons, zamjenik direktora programa Amnesty International-a i šef odsjeka za rodna pitanja.
Posljednjih godina, kosovske vlasti su preduzele značajne korake kako bi osnažile zakonodavstvo i unapredile politike koje se tiču potreba preživelih. U martu 2023. godine, Skupština Republike Kosova odobrila je u prvom čitanju novi nacrt Zakona o sprečavanju i zaštiti od nasilja u porodici, nasilja nad ženama i rodno zasnovanog nasilja koji je, u velikoj mjeri, usklađen sa Istanbulskom konvencijom i drugim međunarodnim konvencijama o ljudskim pravima i podrazumijeva sveobuhvatne mjere protiv rodno zasnovanog nasilja. Međutim, Amnesty International je otkrio brojne nedostatke u sistemu podrške preživelima od strane države, kao i nedostatak napora da se preživeli uključe u donošenje odluka koje ih se tiču, što značajno narušava njihova prava, navodi se u izvještaju i napominje da ovi nedostaci uključuju prepreke za nadoknadu pretrpljene štete i druga prava po zakonu, kao što je alimentacija, te nepostojanje podrške za preživele nakon što napuste skloništa.
"Preživeli su takođe opisali opasne predrasude od strane policijskih službenika kojima su se obratili, preopterećene socijalne radnike, branioce žrtava koji nisu od pomoći ili su potpuno odsutni, nedostatak informacija o njihovim pravima ili pomoći koja im je dostupna. Preživeli iz etničkih manjinskih zajednica, kao što su Srbi, Romi, Aškalije i kosovski Egipćani, kao i LGBTI osobe, suočavaju se sa dodatnim preprekama zbog višestruke diskriminacije", kaže se u izvještaju.
Prepreke pri pristupu podršci
U izvještaju se itiče da se žene na Kosovu suočavaju se sa značajnim socio-ekonomskim preprekama koje ih sprečavaju da dugoročno napuste nasilne situacije i žive bez straha i nasilja. 2017. godine, samo 17% žena na Kosovu bilo je formalno zaposleno u poređenju sa 50% muškaraca, a 2021. godine, samo 18% imovine je bilo u vlasništvu žena u poređenju sa 79% koliko su posedovali muškarci. Pored toga, žene su često isključene iz porodičnog nasljeđa, a podjela imovine između supružnika u postupcima razvoda braka takođe često ide na štetu žena.
Kada žrtve nasilja u porodici pokušaju da napuste nasilnog partnera, u najboljem slučaju dobijaju samo kratkotrajnu zaštitu i podršku. Potom, kad pokušaju da obnove svoj život, bivaju prepuštene same sebi i suočavaju se sa nedovoljnom pomoći u obezbjeđenju stanovanja, stručnih kvalifikacija ili zaposlenja.
„Vlasti Kosova obavezale su se da će preživeli biti u centru svakog odgovora na nasilje u porodici. Sada moraju da pretvore ovo obećanje u praksu. To znači da moraju da obezbjede dovoljna sredstva, te da slušaju i uključe preživele u izradu odgovora na nasilje u porodici koji je sveobuhvatan i poštuje prava,” rekla je Loren Arons.
Ana*, preživela iz Prištine, rekla je za Amnesty International: „Ono što bi institucije mogle da urade je da informišu žene, prije nego što se išta dogodi, da ako vam se nešto dogodi, imate otvorena vrata i podršku od države. Ne morate da brinete o svojoj djeci, ne morate da brinete o tome gdje ćete ići... čak i ako vas vaša porodica ne podržava, čak i ako se ne možete vratiti u očevu kuću, institucije će vas podržati.”
Informativne kampanje koje promovišu vlasti gotovo isključivo su usmjerene na podsticanje preživelih da prijave slučajeve nasilja policiji. Međutim, kada se one obrate policiji, često dožive da ih policijski službenici omalovažavaju. U razgovorima sa Amnesty International-om, preživeli su rekli kako su ih neki od policijskih službenika pitali zašto su uopšte došli u policiju, dok su drugi pokušavali da im nametnu osjećaj krivice zbog toga što prijavljuju nasilnika, navodi izvještaj.
Analiza reprezentativnog uzorka sudskih presuda o nasilju u porodici koju je sproveo Amnesty International otkrila je da, iako im zakon to omogućava, sudovi nikada nisu naložili počiniocima da plate odštetu žrtvama u krivičnim postupcima. Ova analiza je takođe pokazala da počinioci nasilja u porodici dobijaju kazne koje nisu srazmerne težini djela.
Kosovo je posljednjih godina potresla serija slučajeva femicida. Kao odgovor na ova ubistva, održan je niz protesta čiji učesnici su tražili pravdu i reparacije, uključujući i kazne koje su srazmerne težini ovog krivičnog djela, podsjeća se u izvještaju.
14. marta 2021. godine, Sebahatu Morinu je ubio bivši muž. Ustavni sud je kasnije presudio da državne vlasti nisu zaštitile Morinu, tako što su prekršile njeno pravo na život. 4. avgusta 2023. godine muškarcima odgovornim za brutalno ubistvo 18-godišnje Marigone Osmani u avgustu 2021. izrečene su kazne: Dardan Krivaqa dobio je doživotnu kaznu zbog teškog ubistva, dok je Arber Sejdiu osuđen na 15 godina zatvora zbog pomaganja u izvršenju krivičnog djela.
„Ljudi na Kosovu izlaze na ulice i traže od države da preduzme mjere kako bi se sprečilo da još i jedna žena bude ubijena. Vlasti na Kosovu imaju istorijsku priliku da promjene situaciju: slušajući preživele i protestante koji imaju rješenja; trebali bi da usklade svoje pravne obaveze sa konkretnom akcijom kako bi se okončalo nasilje nad ženama,” rekla je Arons.
*Ime je promjenjeno da bi se zaštitio identitet.
„Preživeli nasilja u porodici na Kosovu nailaze na prepreke sa svih strana dok pokušavaju da napuste nasilne situacije. S druge strane, vlasti su isuviše usredsređene na krivično pravosuđe. Naime, većina preživelih mora prijaviti nasilje policiji kao uslov da dobiju mjesto u jednom od skloništa. Istovremeno, ne postoji dovljna podrška koja bi omogućila preživelima da izgrade samostalan život daleko od nasilja. Preživeli koji pripadaju marginalizovanim grupama su posebno zaboravljeni,” rekla je Loren Arons, zamjenik direktora programa Amnesty International-a i šef odsjeka za rodna pitanja.
Posljednjih godina, kosovske vlasti su preduzele značajne korake kako bi osnažile zakonodavstvo i unapredile politike koje se tiču potreba preživelih. U martu 2023. godine, Skupština Republike Kosova odobrila je u prvom čitanju novi nacrt Zakona o sprečavanju i zaštiti od nasilja u porodici, nasilja nad ženama i rodno zasnovanog nasilja koji je, u velikoj mjeri, usklađen sa Istanbulskom konvencijom i drugim međunarodnim konvencijama o ljudskim pravima i podrazumijeva sveobuhvatne mjere protiv rodno zasnovanog nasilja. Međutim, Amnesty International je otkrio brojne nedostatke u sistemu podrške preživelima od strane države, kao i nedostatak napora da se preživeli uključe u donošenje odluka koje ih se tiču, što značajno narušava njihova prava, navodi se u izvještaju i napominje da ovi nedostaci uključuju prepreke za nadoknadu pretrpljene štete i druga prava po zakonu, kao što je alimentacija, te nepostojanje podrške za preživele nakon što napuste skloništa.
"Preživeli su takođe opisali opasne predrasude od strane policijskih službenika kojima su se obratili, preopterećene socijalne radnike, branioce žrtava koji nisu od pomoći ili su potpuno odsutni, nedostatak informacija o njihovim pravima ili pomoći koja im je dostupna. Preživeli iz etničkih manjinskih zajednica, kao što su Srbi, Romi, Aškalije i kosovski Egipćani, kao i LGBTI osobe, suočavaju se sa dodatnim preprekama zbog višestruke diskriminacije", kaže se u izvještaju.
Prepreke pri pristupu podršci
U izvještaju se itiče da se žene na Kosovu suočavaju se sa značajnim socio-ekonomskim preprekama koje ih sprečavaju da dugoročno napuste nasilne situacije i žive bez straha i nasilja. 2017. godine, samo 17% žena na Kosovu bilo je formalno zaposleno u poređenju sa 50% muškaraca, a 2021. godine, samo 18% imovine je bilo u vlasništvu žena u poređenju sa 79% koliko su posedovali muškarci. Pored toga, žene su često isključene iz porodičnog nasljeđa, a podjela imovine između supružnika u postupcima razvoda braka takođe često ide na štetu žena.
Kada žrtve nasilja u porodici pokušaju da napuste nasilnog partnera, u najboljem slučaju dobijaju samo kratkotrajnu zaštitu i podršku. Potom, kad pokušaju da obnove svoj život, bivaju prepuštene same sebi i suočavaju se sa nedovoljnom pomoći u obezbjeđenju stanovanja, stručnih kvalifikacija ili zaposlenja.
„Vlasti Kosova obavezale su se da će preživeli biti u centru svakog odgovora na nasilje u porodici. Sada moraju da pretvore ovo obećanje u praksu. To znači da moraju da obezbjede dovoljna sredstva, te da slušaju i uključe preživele u izradu odgovora na nasilje u porodici koji je sveobuhvatan i poštuje prava,” rekla je Loren Arons.
Ana*, preživela iz Prištine, rekla je za Amnesty International: „Ono što bi institucije mogle da urade je da informišu žene, prije nego što se išta dogodi, da ako vam se nešto dogodi, imate otvorena vrata i podršku od države. Ne morate da brinete o svojoj djeci, ne morate da brinete o tome gdje ćete ići... čak i ako vas vaša porodica ne podržava, čak i ako se ne možete vratiti u očevu kuću, institucije će vas podržati.”
Informativne kampanje koje promovišu vlasti gotovo isključivo su usmjerene na podsticanje preživelih da prijave slučajeve nasilja policiji. Međutim, kada se one obrate policiji, često dožive da ih policijski službenici omalovažavaju. U razgovorima sa Amnesty International-om, preživeli su rekli kako su ih neki od policijskih službenika pitali zašto su uopšte došli u policiju, dok su drugi pokušavali da im nametnu osjećaj krivice zbog toga što prijavljuju nasilnika, navodi izvještaj.
Analiza reprezentativnog uzorka sudskih presuda o nasilju u porodici koju je sproveo Amnesty International otkrila je da, iako im zakon to omogućava, sudovi nikada nisu naložili počiniocima da plate odštetu žrtvama u krivičnim postupcima. Ova analiza je takođe pokazala da počinioci nasilja u porodici dobijaju kazne koje nisu srazmerne težini djela.
Kosovo je posljednjih godina potresla serija slučajeva femicida. Kao odgovor na ova ubistva, održan je niz protesta čiji učesnici su tražili pravdu i reparacije, uključujući i kazne koje su srazmerne težini ovog krivičnog djela, podsjeća se u izvještaju.
14. marta 2021. godine, Sebahatu Morinu je ubio bivši muž. Ustavni sud je kasnije presudio da državne vlasti nisu zaštitile Morinu, tako što su prekršile njeno pravo na život. 4. avgusta 2023. godine muškarcima odgovornim za brutalno ubistvo 18-godišnje Marigone Osmani u avgustu 2021. izrečene su kazne: Dardan Krivaqa dobio je doživotnu kaznu zbog teškog ubistva, dok je Arber Sejdiu osuđen na 15 godina zatvora zbog pomaganja u izvršenju krivičnog djela.
„Ljudi na Kosovu izlaze na ulice i traže od države da preduzme mjere kako bi se sprečilo da još i jedna žena bude ubijena. Vlasti na Kosovu imaju istorijsku priliku da promjene situaciju: slušajući preživele i protestante koji imaju rješenja; trebali bi da usklade svoje pravne obaveze sa konkretnom akcijom kako bi se okončalo nasilje nad ženama,” rekla je Arons.
*Ime je promjenjeno da bi se zaštitio identitet.
