Neuspjeh u potpunom suočavanju sa ratnim zločinima i temeljnim uzrocima sukoba devedesetih godina i dalje ima razorne posljedice na poštovanje ljudskih prava, vladavinu prava i socijalnu koheziju u zemljama bivše Jugoslavije, ocjenjeno je u izvještaju Savjeta Evrope.
Skoro 30 godina poslije ratova, koji su devedesetih doveli do raspada Jugoslavije, krajnje je vrijeme da se ostvare djelotvorna pravda, reparacije i istina za žrtve, ali su pomirenje i socijalna kohezija i dalje daleko, a čini se da je i mir ugrožen, navodi se u izvještaju komesara Savjeta Evrope za ljudska prava Dunje Mijatović.
Vidljivo je nazadovanje u procesu suočavanja s prošlošću, što se poklapa sa opsežnijim padom nivoa poštovanja ljudskih prava i vladavine zakona u nekoliko zemalja u regionu, ukazuje se u Tematskom izvještaju u kojem se razmatraju dostignuća i nedostaci procesa suočavanja sa prošlošću i analiziraju faktori koji pozitivnijim efektima stoje na putu.
U dokumentu se navodi da suočavanje sa prošlošću obeleženom teškim kršenjima ljudskih prava nije puki osvrt u prošlost, već neophodni uslov za bolju sadašnjost i budućnost koja se zasniva na poštovanju ljudskih prava i vladavine zakona.
Podsjećajući na nekoliko pionirskih pristupa, koji su se u regionu formirali i ostavili značajnu zaostavštinu u oblasti suočavanja sa prošlošću, Tematski izvještaj dodaje da je postojao odlučan stav da neće biti nekažnjivosti za “zvjerstva počinjena tokom ratova devedesetih, koja su u to vrijeme bila najgora u Evropi nakon Drugog svetskog rata”.
U regionu su pokrenuti višeslojni napori u cilju obezbjeđenja krivične odgovornosti, koju su činili jedan internacionalan krivični sud, domaća suđenja za ratne zločine i mehanizmi odgovornosti, bilo internacionalizovani, bilo hibridni.
Određeni broj izvršilaca najvišeg nivoa jeste izveden pred lice pravde, ali je odgovornost za zločine izvršene u ratu daleko od potpune.
Domaća i međunarodna suđenja su poslala jasan signal da pravda za teška kršenja ljudskih prava mora biti ostvarena, navodi se u Tematskom izvještaju koji je konstatovao da je region postao model za rješavanje problema nestalih lica, jer se pretpostavlja da je od procjenjenih 40.000 lica koja su nestala tokom ratova, više od 70 odsto identifikovano.
Tako visokom stepenu rješavanja predmeta doprinelo je nekoliko faktora, uključujući čvrste zakonodavne i institucionalne okvire na državnom nivou, uz početnu podršku međunarodnih organizacija kao što su Međunarodni komitet Crvenog krsta, Međunarodna komisija za nestala lica, ali i delotvorno učešće porodica nestalih lica.
Uslov za uspjeh je bila regionalna saradnja, ali je ona vremenom slabila, ocjenjuje se u izvještaju, koji ukazuje da su pored humanitarne dimenzije, relevantni dokazi o nestalim licima korišćeni i za pozivanje na odgovornost onih koji su odgovorni za prisilne nestanke.
U Tematskom izvještaju se odaje priznanje i centralnoj ulozi civilnog društva i aktivista za ljudska prava u pomoći pri suočavanju sa teškom prošlošću obilježenu opsežnim kršenjima ljudskih prava.
Finansijska podrška, monitoring i preporuke, ali i politički pritisak, kao što je to bila politika Evropske unije kojom se podrška uslovljavala saradnjom s Međunarodnim krivičnim tribunalom za bivšu Jugoslaviju, igrali su ključnu ulogu u obezbjeđenju procesa tranzicione pravde.
Nedostaci u angažmanu međunarodne zajednice, uključujući međuvladine organizacije i pojedinačne države donatore, kao što su određeni pad u rešenosti do kog vremenom dolazi, davanje prednosti trenutnoj stabilnosti u odnosu na suočavanje s prošlošću, nekonzistentne poruke i pristup zasnovan na kratkoročnim projektima su smanjili, između ostalog, i uticaj međunarodnih partnera, upozorava se u izvještaju.
Ako će suočavanje sa prošlošću ostvariti pomirenje i sprečiti nasilje u budućnosti, pouka iz regiona je da je neophodna trajna podrška koja mora da traje duže od jedne generacije, smatra komesarka u izvještaju.
Zahvaljujući hrabrosti i rješenosti žena koje su preživele silovanje i seksualno nasilje, došlo je do važnih novina na međunarodnom nivou u oblastima krivičnog prava, reparacija, odgovora na psihosocijalne potrebe preživjelih, ocjenjuje se u Tematskom izvještaju.
Zaostavština iz prošlosti i dalje lebdi nad regijom, navodi se, uz brojne procese tranzicione pravde koji ili stoje u mjestu ili su neriješeni.
Skoro tri decenije nakon završetka ratova, uz žrtve, svjedoke i osumnjičene koji stare i umiru, i sa sve manje dostupnih dokaza, ističe vrijeme za ostvarenje pravde kroz domaće krivično gonjenje, a hiljade osumnjičenih tek treba da budu krivično gonjeni, upozorava se u izvještaju.
Uz veliki broj predmeta na čekanju, rad na procesu ostvarenja pravde i dalje se usporava, a državne strategije za ratne zločine ostaju nesprovedene.
Državni tužioci nisu proaktivni i često vode samo predmete koji se prosleđuju iz drugih zemalja, protiv niskorangiranih izvršilaca, ili protiv izvršilaca koji su pripadnici “drugih” etničkih grupa, konstatuje se u izvještaju.
Trenutna klima negiranja ratnih zločina i glorifikovanja ratnih zločinaca je nepovoljna za efektivno utvrđivanje državne odgovornosti, dok su zaštita svjedoka i propisi o amnestiji i dalje izazov.
Jedna od ključnih prepreka pravdi je i minimalna ili nepostojeća pravosudna saradnja između nekih zemalja, što uključuje i njihovo odbijanje da izruče sopstvene državljane koji i dalje uživaju nekažnjivost, ponekad zahvaljujući činjenici da imaju dvojna državljanstva zemalja regiona.
To rezultira sve češćim suđenjima u odsustvu, čiji je efekat ograničen u smislu obezbjeđenja pravde, pa izvršioci nastavljaju da uživaju u nekažnjivosti.
Nijedna od zemalja regiona nije usvojila sveobuhvatne programe reparacije u skladu sa Osnovnim principima i smernicama Ujedinjenih nacija o pravu na pravni lijek i reparacije.
Neke kompenzacije jesu dodjeljene kroz sheme socijalnih davanja, ali su takve mjere generalno povoljnije za ratne veterane i kroz različite uslove isključuju civilne žrtve rata, navodi se u tekstu.
Traženje reparacije kroz parnični ili krivični postupak pred sudom je dug i skup proces koji žrtve izlaže riziku ponovne traumatizacije.
Ukupno gledano, državne vlasti vrlo malo pažnje posvećuju reparacijama koje nisu naknade, kao što su rehabilitacija, zadovoljština kroz traganje za istinom, javno izvinjenje i komemoracija, te garancija neponavljanja, konstatuje se u izvještaju.
Većina od 3,7 do četiri miliona prisilno raseljenih lica tokom ratova devedesetih su ostvarili povratak ili su pronašli prihvatljive alternative.
Proces povratka i integracije izbjeglica i interno raseljenih lica i dalje je otežan zbog diskriminacije i lokalnih neprijateljstava u oblastima gdje oni pripadaju manjini.
Pokušaji da se uspostave zvanične komisije za istinu i pomirenje ili druge vrste mehanizama za zvanično traganje za istinom nisu donele rezultat, bez obzira na izuzetne projekte civilnog društva koji su na tome radili.
Naročito je razočaravajuće to što vlade u regionu nisu uspjele da se usaglase oko uspostavljanja regionalne komisije za istinu i pomirenje (REKOM).
Odsustvo državnih i regionalnih mehanizama za traganje za istinom ne samo da usporava pomirenje, već ostavlja i otvoren prostor za negiranje zločina počinjenih tokom ratova.
Traženje nestalih lica, koje doprinosi i utvrđivanju istine, usporeno je u posljednjih nekoliko godina, bez obzira na činjenicu da se 9.876 lica još vode kao nestalo, zbog čega je hitno da se ti neriješeni predmeti riješe i okonča patnja porodica.
Vrlo je malo napora u regionu uloženo po pitanju provjere javnih funkcionera koji su ili osumnjičeni ili osuđeni za učešće u teškim kršenjima ljudskih prava tokom ratova devedesetih.
U trećem poglavlju izvještaja razmatraju se neki od ključnih izazova i trendova koji su razlog ovakvog nazadovanja i nastoji se pokazati veze između sve prisutnijeg negativnog pristupa suočavanju sa prošlošću i nazadovanja demokratije, poštovanja ljudskih prava i vladavine zakona u nekoliko zemalja.
Kao prvo, navodi se u izveštaju, postoji alarmantan trend etnonacionalističkog diskursa, negiranja zločina i glorifikovanja ratnih zločinaca, što potkopava nastojanja u oblasti suočavanja s prošlošću.
Izuzetno zabrinjava što takvu praksu i odobravaju i aktivno slede političari na najvišem nivou, te je ona postala strategija za osvajanje glasova i ostanak na vlast, a ekstremne desničarske nacionalističke grupe podjednako doprinose takvom diskursu.
Određeni političari, vjerske vođe, javne ličnosti i istoričari aktivno učestvuju u istorijskom revizionizmu i pokušajima da se legitimizuju i cementiraju pozicije osuđenih ratnih zločinaca.
Širenje ideologija usmjerenih ka podeli i negiranje ratnih zločina pojačavaju određeni tradicionalni mediji, kao i društvene mreže. Negativan odnos nekih medija prema tranzicionoj pravdi je odraz širih izazova koji ugrožavaju medijsku slobodu i etičko, profesionalno novinarstvo u regionu, upozorava se.
Gledana kroz ovakvu prizmu, prošlost je izvor razdora unutar i među zemljama u regiji, a to stvara klimu mržnje i podjele, što se odražava kroz jasno dokumentovano povećanje prisustva govora mržnje, međuetničkog nasilja i netolerancije.
Potrebni su hitni politički odgovori da bi se u regionu izbegao povratak u masovno nasilje, a to uključuje i nultu toleranciju prema zločinima iz mržnje, kao i sveobuhvatne strategije odgovora na govor mržnje.
Civilno društvo i aktivisti za ljudska prava koji se bave prošlošću suočavaju se sa sve težim okruženjem, izloženi su klevetničkim kampanjama, pravosudnom ometanju i nesprečavanju napada na skupove koje organizuju.
Izvještaj konstatuje da nove generacije odrastaju u podjeljenim društvima, bez smislenih mogućnosti interakcije s pripadnicima drugih grupa, uče se da “druge” vide kao prijetnju.
Trend razdvajanja djece u obrazovanju na osnovu jezika, odnosno etničke grupe, ukorijenjen je u nekoliko zemalja regiona.
Zvanični nastavni planovi i programi za predmet istorija generalno izbjegavaju obrađivanje teških kršenja ljudskih prava počinjenih protiv pripadnika drugih grupa, kao i druge osjetljive teme.
Politika zvaničnih obilježavanja sjećanja često je jednostrana, usmjerena na slavljenje veterana i nacionalističkih narativa, s tendencijom negiranja patnje žrtava drugih etničkih grupa.
Još jedan izuzetno značajan elemenat koji potkopava procese suočavanja s prošlošću u regiji je to što se u proteklih nekoliko decenija vlasti ne bave stvarnim uzrocima ratova.
Fokus na pitanje ratnih zločina počinjenih tokom ratova jeste bitan, ali za rezultat ima to da se nedovoljna pažnja posvećuje reformi institucionalnih struktura i društvenih obrazaca koji su uopšte omogućili da se počine takvi zločini.
Tematski izvještaj navodi koj su to četiri ključne oblasti za pomak unaprijed i konstantno se naglašava da državni politički lideri i vlasti snose primarnu odgovornost za obezbjeđenje poštivanja obaveza prema ljudskim pravima u ovoj oblasti, kao i za istinski rad usmjeren ka miru i društvenoj koheziji.
Najvažnije je obezbjediti da žrtve i preživeli budu u centru svih procesa tranzicione pravde, a potom je neophodno je staviti jači naglasak na prevenciju i izgradnju budućnosti u kakvoj je manje vjerovatno da će se nasilje ponoviti.
Od presudnog je značaja povećati političku i finansijsku podršku jakom civilnom društvu koje radi na tranzicionoj pravdi.
Internacionalni partneri bi u svojim kontaktima sa državama regiona trebalo da šalju jasne poruke o značaju suočavanja sa prošlošću, te da nastave insistirati na brojnim preporukama koje su ranije dale međunarodne organizacije i tijela za zaštitu ljudskih prava, zaključuje se u Tematskom izvještaju.
Vidljivo je nazadovanje u procesu suočavanja s prošlošću, što se poklapa sa opsežnijim padom nivoa poštovanja ljudskih prava i vladavine zakona u nekoliko zemalja u regionu, ukazuje se u Tematskom izvještaju u kojem se razmatraju dostignuća i nedostaci procesa suočavanja sa prošlošću i analiziraju faktori koji pozitivnijim efektima stoje na putu.
U dokumentu se navodi da suočavanje sa prošlošću obeleženom teškim kršenjima ljudskih prava nije puki osvrt u prošlost, već neophodni uslov za bolju sadašnjost i budućnost koja se zasniva na poštovanju ljudskih prava i vladavine zakona.
Podsjećajući na nekoliko pionirskih pristupa, koji su se u regionu formirali i ostavili značajnu zaostavštinu u oblasti suočavanja sa prošlošću, Tematski izvještaj dodaje da je postojao odlučan stav da neće biti nekažnjivosti za “zvjerstva počinjena tokom ratova devedesetih, koja su u to vrijeme bila najgora u Evropi nakon Drugog svetskog rata”.
U regionu su pokrenuti višeslojni napori u cilju obezbjeđenja krivične odgovornosti, koju su činili jedan internacionalan krivični sud, domaća suđenja za ratne zločine i mehanizmi odgovornosti, bilo internacionalizovani, bilo hibridni.
Određeni broj izvršilaca najvišeg nivoa jeste izveden pred lice pravde, ali je odgovornost za zločine izvršene u ratu daleko od potpune.
Domaća i međunarodna suđenja su poslala jasan signal da pravda za teška kršenja ljudskih prava mora biti ostvarena, navodi se u Tematskom izvještaju koji je konstatovao da je region postao model za rješavanje problema nestalih lica, jer se pretpostavlja da je od procjenjenih 40.000 lica koja su nestala tokom ratova, više od 70 odsto identifikovano.
Tako visokom stepenu rješavanja predmeta doprinelo je nekoliko faktora, uključujući čvrste zakonodavne i institucionalne okvire na državnom nivou, uz početnu podršku međunarodnih organizacija kao što su Međunarodni komitet Crvenog krsta, Međunarodna komisija za nestala lica, ali i delotvorno učešće porodica nestalih lica.
Uslov za uspjeh je bila regionalna saradnja, ali je ona vremenom slabila, ocjenjuje se u izvještaju, koji ukazuje da su pored humanitarne dimenzije, relevantni dokazi o nestalim licima korišćeni i za pozivanje na odgovornost onih koji su odgovorni za prisilne nestanke.
U Tematskom izvještaju se odaje priznanje i centralnoj ulozi civilnog društva i aktivista za ljudska prava u pomoći pri suočavanju sa teškom prošlošću obilježenu opsežnim kršenjima ljudskih prava.
Finansijska podrška, monitoring i preporuke, ali i politički pritisak, kao što je to bila politika Evropske unije kojom se podrška uslovljavala saradnjom s Međunarodnim krivičnim tribunalom za bivšu Jugoslaviju, igrali su ključnu ulogu u obezbjeđenju procesa tranzicione pravde.
Nedostaci u angažmanu međunarodne zajednice, uključujući međuvladine organizacije i pojedinačne države donatore, kao što su određeni pad u rešenosti do kog vremenom dolazi, davanje prednosti trenutnoj stabilnosti u odnosu na suočavanje s prošlošću, nekonzistentne poruke i pristup zasnovan na kratkoročnim projektima su smanjili, između ostalog, i uticaj međunarodnih partnera, upozorava se u izvještaju.
Ako će suočavanje sa prošlošću ostvariti pomirenje i sprečiti nasilje u budućnosti, pouka iz regiona je da je neophodna trajna podrška koja mora da traje duže od jedne generacije, smatra komesarka u izvještaju.
Zahvaljujući hrabrosti i rješenosti žena koje su preživele silovanje i seksualno nasilje, došlo je do važnih novina na međunarodnom nivou u oblastima krivičnog prava, reparacija, odgovora na psihosocijalne potrebe preživjelih, ocjenjuje se u Tematskom izvještaju.
Zaostavština iz prošlosti i dalje lebdi nad regijom, navodi se, uz brojne procese tranzicione pravde koji ili stoje u mjestu ili su neriješeni.
Skoro tri decenije nakon završetka ratova, uz žrtve, svjedoke i osumnjičene koji stare i umiru, i sa sve manje dostupnih dokaza, ističe vrijeme za ostvarenje pravde kroz domaće krivično gonjenje, a hiljade osumnjičenih tek treba da budu krivično gonjeni, upozorava se u izvještaju.
Uz veliki broj predmeta na čekanju, rad na procesu ostvarenja pravde i dalje se usporava, a državne strategije za ratne zločine ostaju nesprovedene.
Državni tužioci nisu proaktivni i često vode samo predmete koji se prosleđuju iz drugih zemalja, protiv niskorangiranih izvršilaca, ili protiv izvršilaca koji su pripadnici “drugih” etničkih grupa, konstatuje se u izvještaju.
Trenutna klima negiranja ratnih zločina i glorifikovanja ratnih zločinaca je nepovoljna za efektivno utvrđivanje državne odgovornosti, dok su zaštita svjedoka i propisi o amnestiji i dalje izazov.
Jedna od ključnih prepreka pravdi je i minimalna ili nepostojeća pravosudna saradnja između nekih zemalja, što uključuje i njihovo odbijanje da izruče sopstvene državljane koji i dalje uživaju nekažnjivost, ponekad zahvaljujući činjenici da imaju dvojna državljanstva zemalja regiona.
To rezultira sve češćim suđenjima u odsustvu, čiji je efekat ograničen u smislu obezbjeđenja pravde, pa izvršioci nastavljaju da uživaju u nekažnjivosti.
Nijedna od zemalja regiona nije usvojila sveobuhvatne programe reparacije u skladu sa Osnovnim principima i smernicama Ujedinjenih nacija o pravu na pravni lijek i reparacije.
Neke kompenzacije jesu dodjeljene kroz sheme socijalnih davanja, ali su takve mjere generalno povoljnije za ratne veterane i kroz različite uslove isključuju civilne žrtve rata, navodi se u tekstu.
Traženje reparacije kroz parnični ili krivični postupak pred sudom je dug i skup proces koji žrtve izlaže riziku ponovne traumatizacije.
Ukupno gledano, državne vlasti vrlo malo pažnje posvećuju reparacijama koje nisu naknade, kao što su rehabilitacija, zadovoljština kroz traganje za istinom, javno izvinjenje i komemoracija, te garancija neponavljanja, konstatuje se u izvještaju.
Većina od 3,7 do četiri miliona prisilno raseljenih lica tokom ratova devedesetih su ostvarili povratak ili su pronašli prihvatljive alternative.
Proces povratka i integracije izbjeglica i interno raseljenih lica i dalje je otežan zbog diskriminacije i lokalnih neprijateljstava u oblastima gdje oni pripadaju manjini.
Pokušaji da se uspostave zvanične komisije za istinu i pomirenje ili druge vrste mehanizama za zvanično traganje za istinom nisu donele rezultat, bez obzira na izuzetne projekte civilnog društva koji su na tome radili.
Naročito je razočaravajuće to što vlade u regionu nisu uspjele da se usaglase oko uspostavljanja regionalne komisije za istinu i pomirenje (REKOM).
Odsustvo državnih i regionalnih mehanizama za traganje za istinom ne samo da usporava pomirenje, već ostavlja i otvoren prostor za negiranje zločina počinjenih tokom ratova.
Traženje nestalih lica, koje doprinosi i utvrđivanju istine, usporeno je u posljednjih nekoliko godina, bez obzira na činjenicu da se 9.876 lica još vode kao nestalo, zbog čega je hitno da se ti neriješeni predmeti riješe i okonča patnja porodica.
Vrlo je malo napora u regionu uloženo po pitanju provjere javnih funkcionera koji su ili osumnjičeni ili osuđeni za učešće u teškim kršenjima ljudskih prava tokom ratova devedesetih.
U trećem poglavlju izvještaja razmatraju se neki od ključnih izazova i trendova koji su razlog ovakvog nazadovanja i nastoji se pokazati veze između sve prisutnijeg negativnog pristupa suočavanju sa prošlošću i nazadovanja demokratije, poštovanja ljudskih prava i vladavine zakona u nekoliko zemalja.
Kao prvo, navodi se u izveštaju, postoji alarmantan trend etnonacionalističkog diskursa, negiranja zločina i glorifikovanja ratnih zločinaca, što potkopava nastojanja u oblasti suočavanja s prošlošću.
Izuzetno zabrinjava što takvu praksu i odobravaju i aktivno slede političari na najvišem nivou, te je ona postala strategija za osvajanje glasova i ostanak na vlast, a ekstremne desničarske nacionalističke grupe podjednako doprinose takvom diskursu.
Određeni političari, vjerske vođe, javne ličnosti i istoričari aktivno učestvuju u istorijskom revizionizmu i pokušajima da se legitimizuju i cementiraju pozicije osuđenih ratnih zločinaca.
Širenje ideologija usmjerenih ka podeli i negiranje ratnih zločina pojačavaju određeni tradicionalni mediji, kao i društvene mreže. Negativan odnos nekih medija prema tranzicionoj pravdi je odraz širih izazova koji ugrožavaju medijsku slobodu i etičko, profesionalno novinarstvo u regionu, upozorava se.
Gledana kroz ovakvu prizmu, prošlost je izvor razdora unutar i među zemljama u regiji, a to stvara klimu mržnje i podjele, što se odražava kroz jasno dokumentovano povećanje prisustva govora mržnje, međuetničkog nasilja i netolerancije.
Potrebni su hitni politički odgovori da bi se u regionu izbegao povratak u masovno nasilje, a to uključuje i nultu toleranciju prema zločinima iz mržnje, kao i sveobuhvatne strategije odgovora na govor mržnje.
Civilno društvo i aktivisti za ljudska prava koji se bave prošlošću suočavaju se sa sve težim okruženjem, izloženi su klevetničkim kampanjama, pravosudnom ometanju i nesprečavanju napada na skupove koje organizuju.
Izvještaj konstatuje da nove generacije odrastaju u podjeljenim društvima, bez smislenih mogućnosti interakcije s pripadnicima drugih grupa, uče se da “druge” vide kao prijetnju.
Trend razdvajanja djece u obrazovanju na osnovu jezika, odnosno etničke grupe, ukorijenjen je u nekoliko zemalja regiona.
Zvanični nastavni planovi i programi za predmet istorija generalno izbjegavaju obrađivanje teških kršenja ljudskih prava počinjenih protiv pripadnika drugih grupa, kao i druge osjetljive teme.
Politika zvaničnih obilježavanja sjećanja često je jednostrana, usmjerena na slavljenje veterana i nacionalističkih narativa, s tendencijom negiranja patnje žrtava drugih etničkih grupa.
Još jedan izuzetno značajan elemenat koji potkopava procese suočavanja s prošlošću u regiji je to što se u proteklih nekoliko decenija vlasti ne bave stvarnim uzrocima ratova.
Fokus na pitanje ratnih zločina počinjenih tokom ratova jeste bitan, ali za rezultat ima to da se nedovoljna pažnja posvećuje reformi institucionalnih struktura i društvenih obrazaca koji su uopšte omogućili da se počine takvi zločini.
Tematski izvještaj navodi koj su to četiri ključne oblasti za pomak unaprijed i konstantno se naglašava da državni politički lideri i vlasti snose primarnu odgovornost za obezbjeđenje poštivanja obaveza prema ljudskim pravima u ovoj oblasti, kao i za istinski rad usmjeren ka miru i društvenoj koheziji.
Najvažnije je obezbjediti da žrtve i preživeli budu u centru svih procesa tranzicione pravde, a potom je neophodno je staviti jači naglasak na prevenciju i izgradnju budućnosti u kakvoj je manje vjerovatno da će se nasilje ponoviti.
Od presudnog je značaja povećati političku i finansijsku podršku jakom civilnom društvu koje radi na tranzicionoj pravdi.
Internacionalni partneri bi u svojim kontaktima sa državama regiona trebalo da šalju jasne poruke o značaju suočavanja sa prošlošću, te da nastave insistirati na brojnim preporukama koje su ranije dale međunarodne organizacije i tijela za zaštitu ljudskih prava, zaključuje se u Tematskom izvještaju.
