Predstojeća posjeta albanskog premijera Edi Rame Beogradu, prva je posjeta visokog albanskog zvaničnika poslije 68 godina. Tokom posjete Beogradu 1946. godine Enver Hoxha je od Tita tražio da se Kosovo i drugi krajevi u Jugoslaviji, nastanjeni Albancima pripoje Albaniji. Za vrijeme režima Envera Hoxhe, Albanija je bila najizolovanija zemlja u svijetu, skoro zbrisana sa geografske karte Evrope i sinonim kršenja zakona, siromaštva nemaštine. Poslije pada diktature, Albanija bilježi pozitivne rezultate u svim oblastima, narod pokazuje veliki entuzijazam za evropske vrijednosti, postala je član NATO, dobila liberalizaciju viza i kandidaturu za članstvo u EU. Moto programa premijera Edi Rama i njegove Vlade „Albanija drugačije generacije” obuhvata slobodu građana, konkurenciju i odgovornost ispred države i zakona. Dolazak šefa albanske Vlade u Beograd poslije skoro sedam decenija predstavlja historijski moment za jačanje ekonomskih i političkih odnosa između dvije susjedne države.
Vlasti u Tirani i Beogradu saopštili su da će premijer Albanije Edi Rama doputovati u Beograd 22. oktobra. Biće to prva zvanična posjeta visokog albanskog zvaničnika poslije 68 godina. Premijeri Srbije i Albanije Aleksandar Vučić i Edi Rama sastali su se krajem avgusta u Berlinu na konferenciji o Zapadnom Balkanu kojoj su prisustvovali lideri zemalja u regionu. Edi Rama je prihvatio poziv sprskog premijera da posjeti Beograd. Posljednji albanski državnik koji je posjetio Beograd bio je Enver Hoxha 1946. godine, kada je bio gost Josipa Broza Tita u tadašnjoj Jugoslaviji. Bio je to prvi i jedini susret državnika Jugoslavije i Albanije.
Tadašnja posjeta Beogradu vladine delegacije NR Albanije predvođena Enver Hoxhom realizovana je od 23. juna do 2. jula 1946. godine. U to vrijeme odnosi između dvije države bili su veoma prisni i prijateljski. Tokom Drugog svjetskog rata između Narodnooslobodilačke vojske Albanije i Jugoslavije postojala je bliska saradnja. Albanska Narodnoslobodilačka vojska je 1944. godine preuzela vlast u zemlji. Prvi i suštinski odnosi nove albanske Vlade bili su sa Titovom Jugoslavijom. Tito je postao mentor i najveći oslonac Envera Hoxhe. FNRJ je bila prva zemlja koja je priznala Vladu Albanije. Između dvije države potpisan je Ugovor o prijateljstvu i uzajamnoj pomoći. U to vrijeme dobri odnosi dostigli su kulminaciju.
Albanska delegacija je u Beograd stigla avionom, jer su jugoslovenski avioni na liniji Beograd-Tirana letjeli svakodnevno. Hoxha je uvek nosio vojnu uniformu sa činovima general pukovnika, ali je u Beograd doputovao u civilnom odijelu, za tu priliku specijalno sašiveno od engleskog štofa. Bio je to prvi susret Hoxha-Tito. Od proglašenja nezavisnosti Albanije 1912. godine nijedan albanski predsjednik, premijer niti kralj nije bio u nekoj zvaničnoj posjeti van zemlje, izuzimajući učešće premijera Ismail Qemalija na Konferenciji Ambasadora u Londonu 1913. godine.
Albanski lider je imao potrebu da sa Titom razgovara o važnim pitanjima, poput problema sa Grčkom, pitanja u vezi reparacije rata, priznavanje albanske Vlade od strane velikih sila, ekonomskoj pomoći, razvoju kulture i obrazovanja - upućivanju albanskih studenata na studije na Beogradskom Univerzitetu, ali i o Kosovu.
Pred kraj života Enver Hoxha je objavio knjigu “Titistëti” (Titoisti) koja obuhvata njegove historijsko-političke zapise, sjećanja i analize odnosa između albanske i jugoslovenske države. Hoxha navodi kako ga je tokom posjete Beogradu Tito pitao šta misli o rješavanju kosovskog problema, a i drugih albanskih krajeva u Jugoslaviji i da je on tom prilikom iznio stavove albanske strane da Kosovo i drugi krajevi u Jugoslaviji, nastanjeni Albancima, pripadaju Albaniji i da joj treba vratiti rekavši: ”Albanci su se borili da imaju slobodnu i suverenu Albaniju, kojoj sada treba pripojiti i albanske krajeve u Jugoslaviji. Došlo je vrijeme da se taj nacionalni problem pravilno riješi od naših partija” . Hoxha piše da mu je Tito odgovorio: “Slažem se sa vašim gledištem, ali sad za sad to nikako ne možemo učiniti, jer nas Srbi neće shvatiti”.
O ovom razgovoru nema drugih pouzdanih podataka, malo se govorilo o tome i mnogo toga je ostalo nerazjašnjeno. Međutim, činjenica je da je ta posjeta u značajnoj mjeri predodredila buduće odnose između dvije države, time i odnose Srba i Albanaca. Odmah nakon posjete mogla se primjećivati kriza u odnosima što je naročito došlo do izražaja poslije Rezolucije Informbiroa 1948. godine. Između dvije države godinama su dominirali veoma loši odnosi, optrećeni brojno neriješenim pitanjim. Neke činjenice historijskog nasljeđa često su korišćene u dnevno političke svrhe, čemu su doprinijele i uzajamne predrasude koje su proizilazile iz različitih tumačenja pojedinih historijskih događaja, što je rezultiralo nepovjerenjem, mržnjom i neprijateljstvom.
Do raspada diktature 1990. godine, Albanija je bila najizolovanija komunistička zemlja u svijetu. Tadašnji režim stvorio je velik zid izolacije prema svijetu. Granice sa susjedima bile su obezbjeđene brojnim vojnicima i policajcima, bodljikavim žicama, zaštitnim pojasom mina i sa preko 700.000 bunkera. Muškarci i žene morali su svakog mjeseca da idu na “zbor”- vojnu vježbu, a jutarnja kolektivna gimnastika bila je obavezna za svakog. Zemlja je bila striktno ateistička država koja je zakonom zabranila religiju i sve oblike bogosluženja. Uništene su džamije i crkve. Likvidirani su hodže, popovi, vjernici, intelektualci. Mnogi su bili internirani i prinuđeni da rade po logorima i kampovima. Komunikacija sa spoljnim svetom bila je nemoguća. Signali stranih radio i televizijskih stanica bili su blokirani. Građani su bili siromašni, neophodni artikli za život mogli su se dobiti samo bonovima. Vlasti su stvorili priliku da se vrše svi eksperimenti inspirisani boljševizmom, kineskom kulturnom revolucijom i srednjovijekovnom inkvizicijom, spriječavajući svaki vid prodora evropske kulture i demokratije.
Stanovništvo je bilo pod neviđenim državnim terorom, brojnim torturama, političkim likvidacijima, kaznama bez suđenja i živjeli su u velikom strahu. Ako je neko imao rodbinu u Jugoslaviji, vlasti su čitavu njegovu porodicu tretirali kao politički nepodobnu. Njima je bilo zabranjeno da kontaktiraju sa rodbinom pa čak i da razmijene pisma i čestitke. Publicista Blendi Fevziu, oslanjajući se na arhivsku građu i izjave svjedoka, objavio je u Tirani monografiju "Enver Hoxha" gdje navodi da je tokom 46 godina vladavine Enver Hoxhe u Albaniji "strijeljano 5.037 muškaraca i 450 žena. Na zatvorsku kaznu od 3 do 35 godina bilo je osuđeno 16.788 muškaraca i 7376 žena…". To vrijeme je u sjećanjima većine Albanaca ostalo kao vrijeme apsurda, bola i kolektivnog užasa. Više od 100.000 građana, 20. januara 1991. godine u Tirani učestvovalo je rušenju spomenika Enver Hoxhe na trgu Skenderbeg. Oni su njegovu bronzanu bistu razvlačili ulicama do studentskog grada gdje su studenti štrajkovali glađu i zahtijevali da se ukine ime Enver Hoxhe sa njihovog Univerziteta. Devedesetih godina, skoro polovina stanovništva, uglavnom mladih ljudi, napunili su brodove i bježali iz domovine kao iz zatvora.
Poslije pada diktature Albanija nije više ono što je bila. Ova zemlja koja je bila skoro zbrisana sa geografske karte Evrope kao sinonim kršenja zakona, siromaštva i nemaštine - bilježi pozitivan preokret u mnogim oblastima. Sve više predstavlja društvo gdje narod pokazuje entuzijazam za evropske vrijednosti, gdje se ulaže napor za evropske integracije. Ostvareni napredak omogućio je da Albanija postane članica NATO, da dobije liberalizaciju viza, da se skine sa crne liste zemalja trgovine ljudima i što je najvažnije - dobila je status kandidata za članstvo u EU. Poslije 2000. godine izgrađeno je oko 8.000 kilometara puteva, ukjlučivši autoputeve Durres-Kukës-Morinë, Fier-Vlorë i Tiranë-Elbasan. Udvostručene su plate i penzije. Samo u 2012. godini u Albaniji je ušlo oko četiri miliona turista. Poboljšano je snabdjevanje električnom energijom i vodom. Proširena je mreža interneta i digitalizacije...
Albanija raspolaže sa resursima koji garantuju uspješan razvoj privrede, posebno u sektoru turizma, agrobiznisa, rudarstva i energetike. Međutim, podaci Svetske Banke ukazuju da ona i dalje ostaje zemlja sa najnižim stranim investicijama na Balkanu. Takvom stanju su doprinijeli neefikasnost funkcionisanja pravne države, sporo rješavanje vlasništva imovine, korumpiranost sudova, namješteni tenderi, birokratizovana administarcija. To ozbiljno zabrinjava građane koji se nadaju i priželjkuju nova rješenja i mogućnosti u realizaciji njihovih nada i aspiracija za bolji život i sigurniju budućnost. Nadu za brži oporavak i progres zemlje uliva nova albanska Vlada.
Na parlamentarinim izborima održanim 23. juna 2013. godine opoziciona koalicija Alijansa za Evropsku Albaniju (Aleanca për Shqipërinë Europiane) predvođena Socijalističkom partijom (Partia Socijaliste) i Socijalističkim Pokretom za Integracije (Lëvizja Socialiste për Integrim) ubjedljivo je pobijedila Demokratsku Partiju tadašnjeg premijera Sali Berishe, osvojivši oko milion glasova (52 %). Za predsjednika Vlade izabran je lider Socijalista Edi Rama (50).
Bivši košarkaš reprezentacije Albanije devedesetih godina pripada novoj generaciji albanskih političara koji je opredijeljen za promjene i evropske integracije. Rama je diplomirao na Umjetnčkoj Akademiji i dokazao se kao dobar publicista. Jedno vrijeme bio je emigrant u Francuskoj. Svoju politčku karijeru započeo je 1998. godine. U Vladi bivšeg ljevičarskog premijera Fatosa Nanoa, bio je ministar kulture. Tri mandata zaredom, od 2000. do 2011. godine, uspješno je obavljao funkciju gradonačelnika Tirane da bi poslije izbora 2005. godine postao predsjednik Socijalističke Partije.
Moto programa Edi Rame i njegove Vlade je „Albanija drugačije generacije”. Osnovni principi programa baziraju se na tri stuba: Zakonu, Odgovornostu i Solidarnosti, koji podrazumijevaju slobodu građana, konkurenciju i odgovornost ispred države i zakona i solidarnost sa najslabijima.
Prije nego što je Rama preuzeo vlast, Albanija je brzim korakom išla ka ekonomskom, socijalnom i političkom kolapsu. Dobio je glasove građana koji su vjerovali i nadali da će on brže oporaviti zemlju. Godinu dana kasnije, evidentni su pozitivni pomaci. Nova vlada je uspjela da stopira negativne tokove koji su išli u pravcu rušenja društva i države. Hrabro se sprovode reforme. Institucije su funkcionalnije, administracija je u službi ostvarivanja interesa građana. Efikasnije se primjenjuju zakoni. Ulaže se dosta napora za oživljavanje privrede, naročito one grane privrede koji favorizuju veće zapošljavanje mladih i stručnih ljudi. Ostvareni su pozitivni rezultati u oblasti turizma, energetike i restitucije imovine. Zatvaranjem oko 20 privatnih Univerziteta i fakulteta eliminisan je piramidalni skandal u obrazovanju. Posle više godina Rama i njegova vlada uspjeli su da stave pod kontrolu pobunjeničko selo Lazarat, međunarodno poznato mesto za masovno uzgajanje droge nazvano i “Republika kanabisa” gdje je pronađeno, zaplijenjeno i uništeno više desetina tona droge.
Posljednjih godina stvoren je veliki jaz između novih tajkuna i siromaha. Zvaničnici države najavljuju da se nijedan bogataš neće osjećati dobro u oazi među siromašnima. ”Nećemo dozvoliti da se bogatstvo stiče od gajenja i trgovine drogom, korupcijom i zloupotrebom zakona”, ističu oni.
Poslije dobijanja statusa kandidata za prijem u EU, građani opravdano priželjkuju da u narednom periodu proces integracije otvori mogućnosti za nove inicijative i novu perspektivu, više bogatstva, posla, poštovanje zakona, da budu ponosni i dostojanstveni, da imaju dobre odnose sa svima. Rama i njegova vlada ozbiljno se angažuju da stvore novi imidž Albanije i to dobar dio građana pozitivno ocjenuju. Ipak, i dalje ima problema od životnog značaja koji čekaju da se riješe. Rama ima priliku da to riješi i nešto uradi za narod, naročito za njihov svakodnevni život, socijalnu jednakost i sigurnost, da uspostavi nova pravila koji neće obezbjediti jaku vlast zbog nepoštovanja zakona klanovima i novcu. Na skupu o reformi pravnog sistema održanog ovih dana u Tirani, Rama se zalagao za evropski model pravnog sistema i obećao građanima da će njegova Vlada voditi beskompromisnu borbu protiv korupcije i obezbjediti pravdu: “Nećemo dozvoliti da se pravo tretira kao roba koja se kupuje i prodaje. Ocrnićemo život sudijama i tužiocima koji su svoju profesiju pretvorili u biznis za bogaćenje“, kazao je on.
Dolazak šefa albanske Vlade u Beograd poslije skoro sedam decenija prestavlja historijski momenat za jačanje ekonomskih i političkih odnosa između dvije države. Pozicioniranje Albanije za odbranu moralne vrijednosti zapadnog društva, njene aspiracije za evropske integracije i želja da potvrdi konstruktivnu politiku za uspostavljanje saradnje na bazi zajedničkog interesa demostriranjem politike bez predrasuda i kompleksa može doprinijeti uspjehu ove posjete. Imajući u vidu pregovore između Prištine i Beograda, uz posredovanje Brisela, predstojeći susret u Beogradu na visokom nivou može da posluži kao podsticaj za stvaranje pozitivne klime na zapadnom Balkanu, gdje su etnički konflikti i nacionalistički duh još uvijek prisutni. Razgovori će svakako doprinijeti relaksiranju odnosa i skidanju tabua koji dugo egzistiraju i pospješiti da albanski zvaničnici iz Tirane i Prištine češće dođu u Beograd na dogovore sa srpskim kolegama i pozitivno utiču na dijalog o normalizaciji odnosa Beograda i Prištine, čime će obje države dobiti specifičan značaj na Balkanu jer će smanjiti tenzije i biće korisni ne samo za bilateralne odnose dvije države već i za cio region.
Razgovori mogu rezultirati i konkretnim dogovorima za saradnju i potpisivanje međudržavnih sporazuma iz raznih oblasti. Zato susret na najvišem nivou dvojice bivših košarkaša, premijera Vučića i Rame daje nadu da će dugogodišnji zamrznuti odnosi početi da se odmrzavaju. Poznati albanski književnik Dritro Agolli kaže: „Doći će dan kad i konji koji cio životni vijek provedu stojeći - legnu na zemlju i umru“.
