Pobjeda predsjednika Srbije Aleksandra Vučića negativna je i opasna, prvenstveno po stabilnost Bosne i Hercegovine, ali i Crne Gore i Kosova, jer će on preko saveznika u ovim zemljama predstaviti sebe i Srbiju kao veto igrača u regionu, ocjenjuje za Radio Slobodna Evropa analitičar iz Podgorice Zlatko Vujović.
A saveznici su u noći izborne pobjede bili pored njega.
Milorad Dodik iz Bosne i Hercegovine i Andrija Mandić iz Crne Gore, bili su na bini 17. decembra kada je Vučić u štabu Srpske napredne stranke proglasio apsolutnu pobjedu na parlamentarnim izborima u Srbiji.
Njih dvojica su, pritom, visoki zvaničnici drugih država - Dodik predsjednik bosanskohercegovačkog entiteta Republika Srpska a Mandić je na čelu Skupštine Crne Gore.
Upravo preko njih Srbija će pokušati da utiče na politiku susjeda, kaže Vujović.
"Tu mislim na partiju Mandića, djelovanje Dodika ali i na Srpsku listu na Kosovu. Dakle, Srbija će se predstaviti kao veto igrač koji, ako već ne može da kontroliše i upravlja procesom evropskih integracija, može da ga blokira. To je veoma opasno za Crnu Goru, BIH i Kosovo", kaže Vujović.
Inače, Dodik je proruski lider Srba u BiH, otvoreno podržava rusku agresiju na Ukrajinu i pod sankcijama je Sjedinjenih Američkih Država.
Mandić je lider nedavno rasformiranog proruskog Demokratskog fronta, godinama se zalaže za povlačenje priznanja Kosova i protivnik je crnogorskog članstva u NATO-u.
Upravo bi članstvo Kosova i BiH u NATO ograničilo negativne tendencije Srbije u regionu koja i dalje, promovišući pansrbizam (ideologija velike Srbije, Srpski svet), prijeti stabilnosti Zapadnog Balkana, smatra stručnjak za bezbjednost i bivši direktor Kosovske obavještajne agencije Burim Ramadani.
No, da saradnja Vučića sa Mandićem i Dodikom, osim ovih, može imati i druge modalitete pomoći, ukazuje Vujović.
On kaže da je najveća opasnost korišćenje birača iz drugih država kako bi se uticalo na rezultat izbora u državi u kojoj se sprovode, što se desilo na posljednjim izborima u Srbiji.
Taj fenomen, podsjeća Vujović, nije novina. Na više posljednjih izbora u Crnoj Gori glasali su tek upisani birači iz BiH, odnosno RS, i tako uticali na izborni rezultat.
"Isto tako i u Srbiji. Na već nekoliko izbora, veliki broj birača iz RS, sa sjevera Kosova i Crne Gore dolazi u Srbiju, nelegalno upisuju prebivalište, onda učestvuju i na lokalnim izborima u Beogradu, koji su veoma značajni".
Dakle, ukazuje Vujović, imamo dvosmjerno rentiranje birača:
"Iz Srbije i Bosne dolaze u Crnu Goru da glasaju, iz Crne Gore, Kosova i RS idu da glasaju u Beograd. To je veoma destabilizujuće za regiju."
Vujović vjeruje u navode da su Mandić i Dodik bili zaduženi za dovođenje birača iz Crne Gore i BiH, odnosno RS.
"Time što ih je stavio odmah pored sebe prilikom proglašavanja pobjede ukazao im poštovanje i zahvalnost za doprinos izbornom rezultatu. Oni su doveli birače u Srbiju ili mobilisali one u njihovim državama da glasaju u diplomatskim predstavništvima Srbije".
Vujović smatra da Vučić, pored partija iz DF-a, kontroliše i gotovo svu parlamentarnu većinu u Crnoj Gori.
A ta većina birala je Vladu Milojka Spajića, krajem oktobra ove godine. Tokom pregovora Vučić je poručio da "Srbiju interesuju isključivo prava 30 odsto Srba koji žive u Crnoj Gori".
Iako je negirao da se Beograd miješa u crnogorski popis stanovništva koji je u toku, Vučić je u više navrata naglašavao njegovu važnost kako bi bio utvrđen tačan broj Srba u Crnoj Gori.
U tom pravcu, finansirana je kampanja pojedinih prosrpskih organizacija sa ciljem povećanja broja građana u Crnoj Gori koji se izjašnjavaju kao Srbi.
"Izgleda da na osnovu činjenica da je on predsjednik Srbije, da ima podršku kakvu ima, i da već 11 godina vrši vlast, u tome vide razlog da dio njegovog simboličkog kapitala prebace na sebe".
Kako naglašava, prisustvo Dodika uz Vučića pokazuje i da su njih dvojica izgladili odnose, koji su zahladili uoči opštih izbora u BiH u oktobru 2022. kada je Vučić uskratio podršku Dodiku i podržao njegove oponente.
Uprkos tome Dodik je na njima izabran za predsjednika RS.
Stoga, Sitarski smatra da je Vučićev uticaj u Republici Srpskoj više simbolički nego efektivni, odnosno da nije uspio da moć i konkretni uticaj koji ima u Srbiji "prebaci preko Drine".
"Može Vučić sigurno uticati na jedan dio građana RS. On je pokušao i u Republici Srpskoj da nastupa kao samostalni politički igrač, osnivajući Srpsku naprednu stranku kao franšizu srbijanskog SNS-a, pa se nije proslavio", kaže Sitarski.
Dodik je prvi popustio nakon političkog zahlađenja odnosa Beograda i Banja Luke i, kako kaže, "prelomio", te u maju ove godine na beogradskom mitingu javno podržao Vučića. U to vrijeme ulicama Beograda protestovale su desetine hiljada građana, nezadovoljne reakcijom vlasti nakon dva masovna ubistva u maju.
Sitarski ocjenjuje da između Dodika i Vučića postoji neki rivalitet.
Mnoge su sličnosti u njihovoj politici, poput odnosa prema Kosovu, neprihvatanju sankcija Rusiji i bliskosti sa Srpskom pravoslavnim crkvom, koju je Evropski parlament označio kao ruskog proksija.
Iako i Vučić i Dodik imaju dobre odnose sa zvaničnom Moskvom, Dodik se intenzivno tokom posljednje dvije godine sastajao sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom.
Godinama tvrdi da je BiH nefunkcionalna država, u kojoj su Srbi ugroženi, zbog čega najavljuje izlazak Republike Srpske, čiji je predsjednik, iz te države.
Pod sankcijama je Sjedinjenih Država i Velike Britanije, zbog "potkopavanja legitimiteta i teško izvojevanog mira" u BiH.
Stručnjak za bezbjednost i bivši direktor Kosovske obavještajne agencije Burim Ramadani u izjavi za RSE navodi da su izbori pokazali da "nacionalistička mreža u Srbiji i dalje uživa veliku podršku" i da je, kao takva, dobila podršku i "nacionalističkih srpskih lidera u drugim zemljama, uključujući BiH i Crnu Goru".
"Ukoliko pogledamo kako su vodili predizbornu kampanju, onda primjećujemo da se radi o pansrbizmu. Dakle, aktuelno rukovodstvo, koje je sada i potvrđeno, promoviše pansrbizam i kao takavo prijeti bezbjednosti i stabilnosti Zapadnog Balkana".
Ukazuje da pansrbizam koji je u prošlosti imao i druge nazive, kao što su Velika Srbija i Srpski svet, sada može da pređe na "Konfederaciju srpskih teritorija", koja je takođe vrsta prijetnje Zapadnom Balkanu".
Ramadani kaže da se takva ideologija jedino može zaustaviti daljim proširenjem i prisustvom NATO-a u regionu, kao i direktnim kažnjavanjem rukovodstva Srbije koji promoviše ideologiju ekstremizma i nacionalizma.
"Kosovo i BiH treba ubrzanim koracima da se učlane u NATO, a da istovremeno Srbija dobije zasluženu kaznu ukoliko nastavi da promoviše nacionalističku ideologiju pansrbizma, bilo uvrštavanjem pojedinaca na crnu listu, ili njenim uklanjanjem iz Partnerstva za mir (program NATO-a) za početak".
Ramadani kaže da je međunarodna zajednica, odnosno NATO, svjesna događanja u regionu i da je ubijeđen da Srbija neće promijeniti dosadašnju ideologiju.
"Tako da će NATO biti primoran i da se proširi na Zapadni Balkan ali i da kazni srpsko rukovodstvo."
NATO je počeo sa ojačavanjem prisutnosti na Balkanu, slanjem dodatnih snaga na Kosovo nakon oružanog napada u Banjskoj na sjeveru zemlje, kada je ubijen kosovski policajac Afrim Bunjaku.
Odgovornost za organizaciju i učešće oružanog napada preuzeo je Milan Radoičić, bivši potpredsjednik Srpske liste, glavne srpske političke partije na Kosovu koja uživa podršku Beograda.
Ovo je samo jedan od incidenata tokom više od deceniju dugih pregovora o normalizaciji odnosa Prištine i Beograda, koji se vode pod pokroviteljstvom Evropske unije.
Srbija ne priznaje nezavisnost Kosova, proglašenu 2008. godine a koju su priznale 22 od 27 članica Evropske unije.
Milorad Dodik iz Bosne i Hercegovine i Andrija Mandić iz Crne Gore, bili su na bini 17. decembra kada je Vučić u štabu Srpske napredne stranke proglasio apsolutnu pobjedu na parlamentarnim izborima u Srbiji.
Njih dvojica su, pritom, visoki zvaničnici drugih država - Dodik predsjednik bosanskohercegovačkog entiteta Republika Srpska a Mandić je na čelu Skupštine Crne Gore.
Upravo preko njih Srbija će pokušati da utiče na politiku susjeda, kaže Vujović.
"Tu mislim na partiju Mandića, djelovanje Dodika ali i na Srpsku listu na Kosovu. Dakle, Srbija će se predstaviti kao veto igrač koji, ako već ne može da kontroliše i upravlja procesom evropskih integracija, može da ga blokira. To je veoma opasno za Crnu Goru, BIH i Kosovo", kaže Vujović.
Inače, Dodik je proruski lider Srba u BiH, otvoreno podržava rusku agresiju na Ukrajinu i pod sankcijama je Sjedinjenih Američkih Država.
Mandić je lider nedavno rasformiranog proruskog Demokratskog fronta, godinama se zalaže za povlačenje priznanja Kosova i protivnik je crnogorskog članstva u NATO-u.
Upravo bi članstvo Kosova i BiH u NATO ograničilo negativne tendencije Srbije u regionu koja i dalje, promovišući pansrbizam (ideologija velike Srbije, Srpski svet), prijeti stabilnosti Zapadnog Balkana, smatra stručnjak za bezbjednost i bivši direktor Kosovske obavještajne agencije Burim Ramadani.
'Rentiranje birača' u regionu za jačanje srpskog sveta
U okviru podrške Srbima van Srbije, zvanični Beograd politički i finansijski podržava Dodikove i Mandićeve snage.No, da saradnja Vučića sa Mandićem i Dodikom, osim ovih, može imati i druge modalitete pomoći, ukazuje Vujović.
On kaže da je najveća opasnost korišćenje birača iz drugih država kako bi se uticalo na rezultat izbora u državi u kojoj se sprovode, što se desilo na posljednjim izborima u Srbiji.
Taj fenomen, podsjeća Vujović, nije novina. Na više posljednjih izbora u Crnoj Gori glasali su tek upisani birači iz BiH, odnosno RS, i tako uticali na izborni rezultat.
"Isto tako i u Srbiji. Na već nekoliko izbora, veliki broj birača iz RS, sa sjevera Kosova i Crne Gore dolazi u Srbiju, nelegalno upisuju prebivalište, onda učestvuju i na lokalnim izborima u Beogradu, koji su veoma značajni".
Dakle, ukazuje Vujović, imamo dvosmjerno rentiranje birača:
"Iz Srbije i Bosne dolaze u Crnu Goru da glasaju, iz Crne Gore, Kosova i RS idu da glasaju u Beograd. To je veoma destabilizujuće za regiju."
Vujović vjeruje u navode da su Mandić i Dodik bili zaduženi za dovođenje birača iz Crne Gore i BiH, odnosno RS.
"Time što ih je stavio odmah pored sebe prilikom proglašavanja pobjede ukazao im poštovanje i zahvalnost za doprinos izbornom rezultatu. Oni su doveli birače u Srbiju ili mobilisali one u njihovim državama da glasaju u diplomatskim predstavništvima Srbije".
Vujović smatra da Vučić, pored partija iz DF-a, kontroliše i gotovo svu parlamentarnu većinu u Crnoj Gori.
A ta većina birala je Vladu Milojka Spajića, krajem oktobra ove godine. Tokom pregovora Vučić je poručio da "Srbiju interesuju isključivo prava 30 odsto Srba koji žive u Crnoj Gori".
Iako je negirao da se Beograd miješa u crnogorski popis stanovništva koji je u toku, Vučić je u više navrata naglašavao njegovu važnost kako bi bio utvrđen tačan broj Srba u Crnoj Gori.
U tom pravcu, finansirana je kampanja pojedinih prosrpskih organizacija sa ciljem povećanja broja građana u Crnoj Gori koji se izjašnjavaju kao Srbi.
Sitarski: Oslabljen uticaj Vučića na Banja Luku
Činjenicu da su Dodik i Mandić bili na pobjedničkom postolju uz Vučića, Milan Sitarski sa Instituta za društveno-politička istraživanja u Mostaru smatra njihovim pokušajem da privuku dio političkog kapitala predsjednika Srbije."Izgleda da na osnovu činjenica da je on predsjednik Srbije, da ima podršku kakvu ima, i da već 11 godina vrši vlast, u tome vide razlog da dio njegovog simboličkog kapitala prebace na sebe".
Kako naglašava, prisustvo Dodika uz Vučića pokazuje i da su njih dvojica izgladili odnose, koji su zahladili uoči opštih izbora u BiH u oktobru 2022. kada je Vučić uskratio podršku Dodiku i podržao njegove oponente.
Uprkos tome Dodik je na njima izabran za predsjednika RS.
Stoga, Sitarski smatra da je Vučićev uticaj u Republici Srpskoj više simbolički nego efektivni, odnosno da nije uspio da moć i konkretni uticaj koji ima u Srbiji "prebaci preko Drine".
"Može Vučić sigurno uticati na jedan dio građana RS. On je pokušao i u Republici Srpskoj da nastupa kao samostalni politički igrač, osnivajući Srpsku naprednu stranku kao franšizu srbijanskog SNS-a, pa se nije proslavio", kaže Sitarski.
Dodik je prvi popustio nakon političkog zahlađenja odnosa Beograda i Banja Luke i, kako kaže, "prelomio", te u maju ove godine na beogradskom mitingu javno podržao Vučića. U to vrijeme ulicama Beograda protestovale su desetine hiljada građana, nezadovoljne reakcijom vlasti nakon dva masovna ubistva u maju.
Sitarski ocjenjuje da između Dodika i Vučića postoji neki rivalitet.
Mnoge su sličnosti u njihovoj politici, poput odnosa prema Kosovu, neprihvatanju sankcija Rusiji i bliskosti sa Srpskom pravoslavnim crkvom, koju je Evropski parlament označio kao ruskog proksija.
Iako i Vučić i Dodik imaju dobre odnose sa zvaničnom Moskvom, Dodik se intenzivno tokom posljednje dvije godine sastajao sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom.
Godinama tvrdi da je BiH nefunkcionalna država, u kojoj su Srbi ugroženi, zbog čega najavljuje izlazak Republike Srpske, čiji je predsjednik, iz te države.
Pod sankcijama je Sjedinjenih Država i Velike Britanije, zbog "potkopavanja legitimiteta i teško izvojevanog mira" u BiH.
Rješenje za Kosovo i BiH - ulazak u NATO
Stručnjak za bezbjednost i bivši direktor Kosovske obavještajne agencije Burim Ramadani u izjavi za RSE navodi da su izbori pokazali da "nacionalistička mreža u Srbiji i dalje uživa veliku podršku" i da je, kao takva, dobila podršku i "nacionalističkih srpskih lidera u drugim zemljama, uključujući BiH i Crnu Goru".
"Ukoliko pogledamo kako su vodili predizbornu kampanju, onda primjećujemo da se radi o pansrbizmu. Dakle, aktuelno rukovodstvo, koje je sada i potvrđeno, promoviše pansrbizam i kao takavo prijeti bezbjednosti i stabilnosti Zapadnog Balkana".
Ukazuje da pansrbizam koji je u prošlosti imao i druge nazive, kao što su Velika Srbija i Srpski svet, sada može da pređe na "Konfederaciju srpskih teritorija", koja je takođe vrsta prijetnje Zapadnom Balkanu".
Ramadani kaže da se takva ideologija jedino može zaustaviti daljim proširenjem i prisustvom NATO-a u regionu, kao i direktnim kažnjavanjem rukovodstva Srbije koji promoviše ideologiju ekstremizma i nacionalizma.
"Kosovo i BiH treba ubrzanim koracima da se učlane u NATO, a da istovremeno Srbija dobije zasluženu kaznu ukoliko nastavi da promoviše nacionalističku ideologiju pansrbizma, bilo uvrštavanjem pojedinaca na crnu listu, ili njenim uklanjanjem iz Partnerstva za mir (program NATO-a) za početak".
Ramadani kaže da je međunarodna zajednica, odnosno NATO, svjesna događanja u regionu i da je ubijeđen da Srbija neće promijeniti dosadašnju ideologiju.
"Tako da će NATO biti primoran i da se proširi na Zapadni Balkan ali i da kazni srpsko rukovodstvo."
NATO je počeo sa ojačavanjem prisutnosti na Balkanu, slanjem dodatnih snaga na Kosovo nakon oružanog napada u Banjskoj na sjeveru zemlje, kada je ubijen kosovski policajac Afrim Bunjaku.
Odgovornost za organizaciju i učešće oružanog napada preuzeo je Milan Radoičić, bivši potpredsjednik Srpske liste, glavne srpske političke partije na Kosovu koja uživa podršku Beograda.
Ovo je samo jedan od incidenata tokom više od deceniju dugih pregovora o normalizaciji odnosa Prištine i Beograda, koji se vode pod pokroviteljstvom Evropske unije.
Srbija ne priznaje nezavisnost Kosova, proglašenu 2008. godine a koju su priznale 22 od 27 članica Evropske unije.
