Kosovski mit je ostao u svijesti srpskog naroda kao centralni događaj čitave srpske historije. Imao je značajnu ulogu u stvaranju moderne srpske države. A nakon balkanskih ratova 1913, vidovdanski kult (nastao tokom XIX stoljeća), slavi se kao dan “junačkog ogledanja i pobjede nad zlom” i postaje simbol krvave bespoštedne osvjete nad svim što je tursko, muslimansko uopšte. Vidovdan je zvanično uveden kao nacionalni, crkveni praznik 1913. godine, znači tek nakon “definitivne pobjede nad Turcima”.
Pokušaj Beograda da tokom XX stoljeća, najprije nacionalizacijom i kolonizacijom Kosovo pretvori u dominantno srpsko, nije uspio, kao ni kasnije namjere o proterivanja Albanaca u Tursku. Pokušaj da se na Kosovo usmjere izbjeglice iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine (tokom devedesetih godina prošlog vijeka), takođe nije uspio. Zbog uspona i biološke ekspanzije albanskog naroda, srpski nacionalisti u strahu od demografske eksplozije počinju da traže i druga rješenja za Kosovo, prije svega imajući na umu njegovu amputaciju. Kosovski mit početkom osamdesetih godina oživljava ponovo i vješto se zloupotrebljava za političku homogenizaciju srpskog naroda.
Buđenje srpskog nacionalizma posredstvom kosovskog mita predstavljalo je otvaranje srpskog pitanja u Jugoslaviji sa namjerom da se srpski državni okvir pomjeri na sjeverozapad.
NATO intervencija 1999. godine spriječila je planove Beograda da protjerivanjem Albanaca riješi kosovsko pitanje. Međutim, i nakon de facto poraza na Kosovu, beogradski režim nastavlja sa starom strategijom u novim okolnostima. Ona ide u dva pravca: negiranje i podrivanje međunarodne misije i pripremanje podjele Kosova na entitete. Ni demokratska vlast nije pokazala dobru volju da sa Albancima nade jezik sporazumijevanja kako bi se stvorili uslovi za modus vivendi dva naroda.
Srpski nacionalsti smatraju podjelu definitivnim rješenjem kosovskog pitanja, ali sa time nikad nisu izašli kao sa zvanicnim prijedlogom, sve do proljeća ove godine.
Dobrica Ćosić je prvi o tome javno govorio, istićući da je “trajno rješenje kosmetskog pitanja u podjeli Kosova i Metohije i teritorijalnom razgraničenju između Srbije i Albanije”. Ovakva formulacija u kojoj se pominje “razgraničenje između Albanije i Srbije” (a ne Srba i Albanaca na Kosovu) je u skladu sa Ćosićevom definicijom jugoslovenskih ratova, kao nacina za “rekompoziciju Balkana”. Ćosić smatra da treba pristati na “trećinu Kosova”, jer “ako nismo spremni da ponovo oslobodimo Koosvo, a nismo spremni, treba ga podijeliti sa Albancima. Uzeti srpske predjele i manastire, Albancima prepustiti ono što je postalo albansko. Inače ući ćemo u permanentni rat sa Albancima, koji ne možemo dobiti”.
Beograd nije pokazao namjeru da ozbiljno učestvuje u pregovorima sa Prištinom koji su prethodili proglašavanju nezavisnosti Kosova. Ni mišljenje Međunarodnog suda pravde o legalnosti kosovske deklaracije o nezavisnosti nije promijenilo stav Beograda u odnosu na Kosovo. Beograd nije pokazao namjeru da prihvati novu realnost i novi međunarodni status Kosova. Naprotiv, ponašao se kao da se nije desila nikakva promjena. Približavanje datuma za dobijanje statusa kandidata za članstvo u Evropskoj uniji, srpska elita je shvatila kao posljednju priliku da obavi „nedovršen“ posao oko Kosova. Već od proljeća, pojedini političari otvoreno zagovaraju podjelu i po prvi put se ona i zvanično nudi kao opcija.
Odluka kosovske vlade da zauzme granične prelaze Jarinje i Brnjak i time konsoliduje kosovsku državnost dobila je prećutnu podršku međunarodne zajednice. Uz podršku Beograda je tim povodom organizovana „balvan revoluciju“, čime je jasno stavljeno do znanja da se status Kosova smatra još uvijek otvorenim pitanjem.
Pokušaj da se izdejstvuje podjela (barikadama) tokom ljeta nije uspio, što je vladajuću koaliciju kompromitovalo pred međunarodnom zajednicom, upravo u trenutku kada se od Srbije očekivao pojačani napor da se što pozitivnije predstavi EU, uoci dobijanje statusa kandidata za članstvo. To je doprinjelo utisku da srpska elita u suštini i ne želi članstvo u EU. Manipulacija i vlasti i opozicije sa emocijama u vezi sa situacijom na sjeveru Kosova dovela je do toga da se građani Srbije sve negativnije odnose prema evropskim integracijama i da EU smatraju odgovornom za situaciju na Kosovu. Posebno negativno djeluje teza da EU stalno “nameće nove uslove“ Srbiji, koja se uporno plasira preko medija.
Usporavanje reformi, tenzije i sukobi na sjeveru Kosova, zabrana Parade ponosa, sve to svjedoči o znatno dubljoj krizi u znatno širem kontekstu.
Nesposobnost političke klase da Srbiju, 11 godina nakon svrgavanja režima Slobodana Miloševića profiliše kao demokratsku zemlju sa jasnim modernizacijskim ciljem, na dramatičan način dovela je u pitanje evropsku perspektivu građana ove zemlje.
Rezolutno ponašanje EU i KFOR u vezi sa “balvan revolucijom” na sjeveru Kosova ogolilo je nesposobnost srpske elite da realno promišlja svoje mogućnosti i da postavi realne ciljeve za budućnost Srbije. Njihovo ponašanje posljednjih mjeseci u vezi sa Kosovom definitivno je poništilo kosovski mit, a njih predstavilo kao antimoderne i provicijalne političare. Permanentna renacionalizacija preko kosovskog mita smanjuje demokratsku mobilizaciju Srbije za neophodan preokret ka evropskoj budućnosti. Srbija može naprijed samo sa većom političkom koordinacijom i većom sviješcu o opštem interesu.
Svi narodi imaju svoje mitove, ali retko koji svoje mitove i živi. To je znak nesposobnosti da se nose sa realnim životom. Još je davno Miodrag Popović napisao “Vidovdan i časni krst”, upozoravajući na to da se historijska zbilja mješa sa mitskom realnošću, stvarna borba za slobodu sa očuvanim paganskim sklonostima (osveta, klanje, prinošenje žrtve, oživljavanje herojskog pretka), što sve zajedno, potencijalno sadrži u sebi sve osobine sredina sa neukroćenim mitskim impulsima.
Kao određena faza u razvitku nacionalnog mišljenja, taj mit je bio historisjki neophodan. Ali, kao trajno stanje duha, vidovdanski kult može biti i koban po one koje nisu u stanju da se iščupaju iz njegovih pseudomitskih i pseudoistorijskih mreža.
U njima savremena misao, duh čovekov, može doživjeti novo Kosovo, intelektualnii i etički poraz”.
Sonja Biserko je predsjednica Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji
