Za moždani udar je karakteristično da se događa brzo i neočekivano, ali je zapravo riječ o kulminaciji dugotrajnog procesa, jer se promjene na krvnim sudovima u mozgu dešavaju tokom godina.
Najčešće zbog poremećaja cirkulacije u mozgu (80 odsto slučajeva) ili zbog pucanja krvnog suda (20 odsto slučajeva). Uzrok je stvaranje krvnog ugruška u srcu, vratnoj arteriji ili aorti (žili kucavici) koji dospeva do mozga, gde začepljuje krvni sud. I suženje moždanih arterija može da izazove moždani udar. Uslijed začepljenja ili suženja krvnog suda, regija koja se nalazi iza suženja više ne dobija dovoljno krvi, odnosno kiseonika.
Po čemu se prepoznaje
Simptomi moždanog udara su zapravo očigledni i uglavnom se javljaju iznenada. Najčešće dolazi do oduzimanja polovine tijela ili samo jedne ruke ili noge, a sve to može da bude praćeno osjećajem utrnulosti u tim udovima. Osim toga, mogući su poremećaji govora i vida, vrtoglavica i jaka glavobolja. Međutim, u većini slučajeva nema bola, što je i glavni razlog što mnogi pacijenti i ne žure u bolnicu. Pri tom je kod moždanog udara, kao i kod infarkta, od presudnog značaja brza lekarska intervencija. Ako se odmah ne primjeni odgovarajuća terapija, nervne ćelije odumiru iz minuta u minut. To znači da je još u kolima hitne pomoći neophodno preduzeti sve mjere da bi se regulisale vitalne funkcije (cirkulacija, krvni pritisak, nivo šećera u krvi, snabdjevanje kiseonikom). Prije specifične terapije na klinici u svakom slučaju je neophodno uraditi rendgensko snimanje ili magnetno-rezonantnu tomografiju (MRT), jer samo tako može da se ustanovi da li je riječ o ishemijskom moždanom udaru (uzrokovan začepljenjem krvnog suda) ili o izlivu krvi u mozak, jer su to različite dijagnoze koje zahtevaju i različitu terapiju.
Kako izgleda terapija u slučaju začepljenja krvnog suda?
Samo u prvih nekoliko sati nakon udara moguće je primeniti metodu razbijanja tromba, tzv. trombolizu. Zbog toga je važno da se brzo reaguje. Međutim, ova metoda ne može da se primjeni kod svih pacijenata. Ako su na snimcima posle MRT vidljiva krvarenja, tromb ne sme da se razbija. Ni kod pacijenata koji su već uzimali lekove za razređivanje krvi, koji su pali i povredili se, ili imaju neki tumor, tromboliza ne sme da se primejnjuje, jer u tim slučajevima postoji velika opasnost od krvarenja. Pacijent ni u kom slučaju ne bi trebalo preventivno da uzima aspirin koji razređuje krv, jer bi to u slučaju izliva krvi u mozak samo pogoršalo situaciju.
Ukoliko je nemoguće primjeniti trombolizu, postoji mogućnost blažeg razređivanja krvi tabletama ili injekcijama. Nastavak terapije zavisi od toga šta je uzrok moždanog udara. Čest uzrok je ugrušak krvi nastao u srcu, koji (ili samo jedan njegov dio) putem krvotoka dospeva do mozga. Tada govorimo o emboliji. Česta su i suženja u vratnim arterijama, tzv. stenoze, koje prekidaju dotok krvi do mozga.
Faktori rizika
Visok krvni pritisak, prekomerna težina, srčana oboljenja, naročito poremećaji srčanog ritma. Osim toga: dijabetes, pušenje, neumereno konzumiranje alkohola.
Kako da ga spriječite
Fizičkom aktivnošću, tj. dugim šetnjama, brzim hodanjem, plivanjem, aerobikom, ali i pravilnom ishranom. To ne znači da treba da gladujete, ali vodite računa da vam težina bude u granicama normale. Ne preterujte sa ugljenim hidratima (proizvodi od belog brašna, testenine) i životinjskim mastima (suhomesnati proizvodi, sir). Izbegavajte so, bolje koristite začinsko bilje, crni i beli luk. Pijte što više, prije svega vodu (sadržaj natrijuma ne bi trebalo da prelazi 20 mg) i nezaslađene voćne sokove.
