Ruska agresija na Ukrajinu ponovo je u fokus svjetske javnosti vratila pitanje vojnika i boraca ‘za najam’, poznatijih i kao plaćenici.
Iako u svim zemljama koje su globalne vojne sile postoje poluformalne, zvanične, pa čak i državno organizovane jedinice vojnika-plaćenika, Rusija je na prvom mestu po njihovom korišćenju. Razlog je jednostavan – ovakve jedinice koštaju daleko manje u obuci i opremi nego regularne jedinice zvanične vojske, te se u gotovo svim slučajevima može negirati učešće države u nekom oružanom sukobu.
U decembru 1989. godine, samo nekoliko nedelja nakon pada Berlinskog zida, rukovodstvu KGB-a, do tada smatranog za nesalomivu osovinu SSSR-a, bilo je u potpunosti jasno da je komunizmu, barem kakvog su ga do tada znali, definitivno došao kraj.
Ostao je i jedan veliki problem – širom zemalja tadašnjeg Varšavskog bloka postojalo je na stotine, ako i ne preko hiljadu ispostava KGB-a, sa kodnim imenom “seoska kuća”. One su najčešće bile lokalne policijske stanice ili drugi vojni objekti, u kojima je bilo obično tri ili pet “oficira za vezu” prema centrali KGB-a u Moskvi. Oni su dalje imali svoje saradnike i mrežu doušnika, obično sastavljenu od lokalnih policajaca, naročito onih u civilu. Iako je ovakva mreža izuzetno dobro funkcionisala u ‘70 i ‘80-im godinama prošlog veka, već 1987. godine su počele da se pojavljuju ozbiljne pukotine. Informacije bi često bile prećutkivane ili skrivane od drugih “seoskih kuća” u mreži – ovo je posebno bilo učestalo u Bugarskoj i Poljskoj.
Glavni oficir je pred zoru nervozno okretao brojeve lokala u Kremlju. Na jednom broju se, posle nekog vremena, javio ženski glas koji je preneo da je “uprava 105 u Nemačkoj upravo raspuštena, po naređenju Vladimira Kričkova, tadašnjeg vršioca dužnosti direktora KBG-a”. Oficir, a ime mu je bilo Vladimir Vladimirovič Putin, znao je šta to zapravo znači – da su on i nekoliko njegovih vojnika “pušteni niz vodu” od strane Moskve, te da pomoć i pojačanje nikada neće stići. Sedam meseci kasnije, u leto 1990. godine, KGB je i zvanično raspušten.
Početkom devedesetih, Moskva je već bila puna penzionisanih oficira armije bivšeg SSSR-a, KGB-a, te drugih službi bezbednosti. Neki su počeli da rade kao taksisti, neki su se vratili na selo, a mnogi su se i predali alkoholu. Njihove iluzije “o nepobedivoj državi i službi” su bile u potpunosti raspršene. Mnogi su iskoristili svoje nekadašnje veze u podzemlju i počeli da se bave švercom, ili da rade kao telohranitelji novih ruskih bogataša. Godine 1997. će stići vest da je nekoliko nekadašnjih službi bezbednosti “reformisano”, te da je od njih formirana nova federalna služba – FSB. Na njenom čelu je bio dobro poznato lice iz nekadašnjeg KGB-a – Vladimir Putin.
Već 1999. godine, Boris Jeljcin, tadašnjih predsednik Rusije, imenuje Putina za premijera. Po izbijanju rata u Čečeniji 1999. godine, veliki broj penzionisanih pripadnika KGB-a je ponovo obuklo uniformu, ali sada kao neka vrsta dobrovoljaca, koji su bili na platnom spisku države. Iskoristivši veliku podršku javnosti za akcije ruskih snaga u Čečeniji, Vladimir Putin 31. decembra 1999. godine postaje vršilac dužnosti predsednika Rusije, nakon što je dan pre Boris Jeljcin iznenada podneo ostavku.
Na celokupnom prostoru Balkana, od 15. pa sve do kraja 18. veka, “Stradioti” su bili dobro organizovana i obučena vojska plaćenika. Najviše ih je bilo iz Dalmacije, Albanije, Srbije i Grčke, a oko 80 odsto imena pripadnika “Stradiota” su bila albanskog porekla. Oni su i prvi “patentirali” lake konjičke jedinice, sastavljene od samo nekoliko vojnika. Po ugledu na njih, u evropskim vojskama će biti formirane prve jedinice izviđača, kasnije u Austro-Ugarskoj nazvanih “Schwarzreitern”.
Plaćenici postoje i danas u praktično svim konfliktnim područjima širom sveta. U ratu u Siriji se uz regularne državne snage bore i plaćenici iz Hezbolaha, te ruski plaćenici iz grupe “Wagner”. Treba napomenuti i da su gotovo sve moderne terorističke organizacije u svetu, pre svega Al-Kaida i ISIL takođe bazirane na “interesnom”, a tek onda na ideološkom principu, te su njihovi pripadnici u suštini plaćenička vojska. Tako je grupa ISIL u jednom periodu zarađivala i do milion dolara dnevno od nafte sa područja pod njenom kontrolom, te gotovo milijardu i po dolara godišnje od šverca oružja.
U leto 2015. godine iz Sirije su počele da stižu vesti da na bojištu ima poginulih državljana Rusije, koji zvanično nisu pripadali nijednoj jedinici. U bici za grad Palmiru u martu 2016. godine poginulo je najmanje 26 pripadnika grupe “Wagner”, dok neki stručnjaci smatraju da je prava brojka bliža cifri od 53 plaćenika. U to vreme, grupa je imala između 650 i 800 pripadnika, od kojih su većina bili nekadašnji pripadnici ruskih specijalnih jedinica ili policajci. Britanski mediji su 2018. tvrdili da je u Siriji za tri godine poginulo između 240 i 300 pripadnika grupe “Wagner”.
Podaci iz 2020. godine navode da je “Wagner” imao gotovo 1.200 “zaposlenih”, te još 3.100 “saradnika”. Organizacija je bila registrovana u Argentini, sa kancelarijama u Sankt Petersburgu i, iznenađujuće, u Hong Kongu. Iako zvanično privatna kompanija, pripadnici “Wagnera” treniraju u izuzetno tajnovitom kompleksu “Molkino”, pod upravom Ministarstva odbrane Rusije. Zanimljivo je i da svi pripadnici grupe u dokumentima imaju prebivalište na adresi u Krasnogorsku, na kojoj se nekada nalazilo dečje odmaralište, a danas – nema ničega.
Američki Centar za procenu stranih pretnji (SOCOM) navodi da je u 2021. godini “Wagner” imao ukupno 4.184 pripadnika. Tada je takođe otkriveno i da se ugovori daju na period od četiri godine, plate iznose od 2.300 do 15.000 dolara, u zavisnosti od čina i specijalnosti, te da “Wagner” okuplja plaćenike iz čak 15 zemalja, uglavnom bivšeg SSSR-a, ali i Poljske, Ukrajine, Češke i Mađarske. Takođe, procenjuje se i da zvanični Kremlj podržava obuku ove grupe sa najmanje 180 miliona rubalja godišnje (oko 3,5 miliona dolara).
U decembru prošle godine, Evropska komisija je uvela sankcije za sve kompanije povezane sa “Wagnerom”, a samog Utkina stavila na crvenu poternicu. Američko ministarstvo pravde Utkina traži još od 2017. godine zbog “dela povezanih sa mučenjem civila, iznudom i međunarodnim švercom oružja”.
U decembru 1989. godine, samo nekoliko nedelja nakon pada Berlinskog zida, rukovodstvu KGB-a, do tada smatranog za nesalomivu osovinu SSSR-a, bilo je u potpunosti jasno da je komunizmu, barem kakvog su ga do tada znali, definitivno došao kraj.
Ostao je i jedan veliki problem – širom zemalja tadašnjeg Varšavskog bloka postojalo je na stotine, ako i ne preko hiljadu ispostava KGB-a, sa kodnim imenom “seoska kuća”. One su najčešće bile lokalne policijske stanice ili drugi vojni objekti, u kojima je bilo obično tri ili pet “oficira za vezu” prema centrali KGB-a u Moskvi. Oni su dalje imali svoje saradnike i mrežu doušnika, obično sastavljenu od lokalnih policajaca, naročito onih u civilu. Iako je ovakva mreža izuzetno dobro funkcionisala u ‘70 i ‘80-im godinama prošlog veka, već 1987. godine su počele da se pojavljuju ozbiljne pukotine. Informacije bi često bile prećutkivane ili skrivane od drugih “seoskih kuća” u mreži – ovo je posebno bilo učestalo u Bugarskoj i Poljskoj.
Očekujući poziv iz Moskve
U leto 1989. godine, informacije su prestale da stižu i iz najbitnije ispostave – one u Istočnom Berlinu. Nekoliko meseci kasnije, početkom decembra, veliki broj demonstranata je skoro mesec dana okupirao sedište nekadašnje istočno-nemačke obaveštajne službe Stasi u Dresdenu. Mnogi od okupljenih građana su mogli da u arhivi ove službe pronađu i svoj dosije – često su doušnici bili i sami članovi porodice, kolege ili komšije. Ipak, preko puta zgrade Stasija i dalje je funkcionisala “Zgrada 1052 – ispostava KGB-a u Dresdenu. Demonstranti su krenuli i ka ovoj zgradi, koju je u tom trenutku čuvalo samo dvoje stražara, očigledno mladih i neiskusnih pitomaca. Videvši ogromnu masu, stražari su pobegli u zgradu. Nakon nekoliko sati opsade ispostave KGB-a, iz zgrade je izašao glavni oficir, noseći pištolj u ruci. Upozorio je okupljene da “u zgradi ima preko stotinu dobro naoružanih vojnika”, te da “ništa ne pokušavaju”. Takođe, oficir je rekao i da očekuje poziv iz Moskve. Ni nakon cele noći poziva nije bilo.Glavni oficir je pred zoru nervozno okretao brojeve lokala u Kremlju. Na jednom broju se, posle nekog vremena, javio ženski glas koji je preneo da je “uprava 105 u Nemačkoj upravo raspuštena, po naređenju Vladimira Kričkova, tadašnjeg vršioca dužnosti direktora KBG-a”. Oficir, a ime mu je bilo Vladimir Vladimirovič Putin, znao je šta to zapravo znači – da su on i nekoliko njegovih vojnika “pušteni niz vodu” od strane Moskve, te da pomoć i pojačanje nikada neće stići. Sedam meseci kasnije, u leto 1990. godine, KGB je i zvanično raspušten.
Početkom devedesetih, Moskva je već bila puna penzionisanih oficira armije bivšeg SSSR-a, KGB-a, te drugih službi bezbednosti. Neki su počeli da rade kao taksisti, neki su se vratili na selo, a mnogi su se i predali alkoholu. Njihove iluzije “o nepobedivoj državi i službi” su bile u potpunosti raspršene. Mnogi su iskoristili svoje nekadašnje veze u podzemlju i počeli da se bave švercom, ili da rade kao telohranitelji novih ruskih bogataša. Godine 1997. će stići vest da je nekoliko nekadašnjih službi bezbednosti “reformisano”, te da je od njih formirana nova federalna služba – FSB. Na njenom čelu je bio dobro poznato lice iz nekadašnjeg KGB-a – Vladimir Putin.
Već 1999. godine, Boris Jeljcin, tadašnjih predsednik Rusije, imenuje Putina za premijera. Po izbijanju rata u Čečeniji 1999. godine, veliki broj penzionisanih pripadnika KGB-a je ponovo obuklo uniformu, ali sada kao neka vrsta dobrovoljaca, koji su bili na platnom spisku države. Iskoristivši veliku podršku javnosti za akcije ruskih snaga u Čečeniji, Vladimir Putin 31. decembra 1999. godine postaje vršilac dužnosti predsednika Rusije, nakon što je dan pre Boris Jeljcin iznenada podneo ostavku.
Postoje otkad i organizovane vojne jedinice
Plaćenici ili najamnici (eng. mercenary) postoje praktično otkad postoje i organizovane vojne jedinice. Kralj Persije Kserks II je prvi zvanično koristio plaćenike u svom pohodu na Grčku još 483. godine pre nove ere. Stotinu godina kasnije, atinski general Ipkrates je u svom pohodu na Egipat koristio vojsku sastavljenu isključivo od plaćenika. Vizantija je bila poznata po masovnom korišćenju plaćenika iz svih svojih teritorija. Nazvani “foederati”, plaćenici su čak imali i nezavisnu vlast u određenim delovima Vizantije. I kasnije, u Engleskoj, za vreme kralja Vilijema Prvog Osvajača, mnoge jedinice su bile sastavljene isključivo od plaćenika, naročito konjanici i streličari. U isto vreme, u susednoj Irskoj su dominantna snaga bili plaćenici pod imenom “Gallowglass”, od kojih će kasnije nastati i regularna vojska.Na celokupnom prostoru Balkana, od 15. pa sve do kraja 18. veka, “Stradioti” su bili dobro organizovana i obučena vojska plaćenika. Najviše ih je bilo iz Dalmacije, Albanije, Srbije i Grčke, a oko 80 odsto imena pripadnika “Stradiota” su bila albanskog porekla. Oni su i prvi “patentirali” lake konjičke jedinice, sastavljene od samo nekoliko vojnika. Po ugledu na njih, u evropskim vojskama će biti formirane prve jedinice izviđača, kasnije u Austro-Ugarskoj nazvanih “Schwarzreitern”.
Plaćenici postoje i danas u praktično svim konfliktnim područjima širom sveta. U ratu u Siriji se uz regularne državne snage bore i plaćenici iz Hezbolaha, te ruski plaćenici iz grupe “Wagner”. Treba napomenuti i da su gotovo sve moderne terorističke organizacije u svetu, pre svega Al-Kaida i ISIL takođe bazirane na “interesnom”, a tek onda na ideološkom principu, te su njihovi pripadnici u suštini plaćenička vojska. Tako je grupa ISIL u jednom periodu zarađivala i do milion dolara dnevno od nafte sa područja pod njenom kontrolom, te gotovo milijardu i po dolara godišnje od šverca oružja.
‘Wagner’ registrovan u Argentini
Putinov dobar prijatelj iz vojne obaveštajne službe GRU, potpukovnik Dimitrij Valerevič Utkin, je bio takođe i njegove “oči i uši” na terenu u ratu u Čečeniji. On je bio i komandant “Specijalne jedinice 700” u Drugoj specijalnoj brigadi sve do 2013. Nakon završetka zvanične oficirske karijere, početkom 2014. godine Utkin sa još nekoliko saradnika formira poluzvaničnu grupu “Wagner”. Većina stručnjaka se slaže da je ova plaćenička grupa dobila ime po tome što je Utkinovo ime na radio-vezi u operacijama bilo upravo “Wagner”. Prvo zvanično angažovanje ova grupa će imati na Krimu u februaru 2014. godine. Da “Wagner” ima i podršku Kremlja postaje jasno krajem 2016. godine, kada Utkin postaje redovni gost na svim svečanostima u Kremlju, a često je bio fotografisan i u društvu samog Putina. Naravno, ruski mediji ovo objašnjavaju činjenicom da je Utkin jedan od najviše odlikovanih boraca u Rusiji – nosilac je čak četiri “Ordena hrabrosti”. Šef Kremlja za medije Dmitrij Peskov tvrdio je tada da Utkin nikada nije bio na zvaničnoj listi gostiju.U leto 2015. godine iz Sirije su počele da stižu vesti da na bojištu ima poginulih državljana Rusije, koji zvanično nisu pripadali nijednoj jedinici. U bici za grad Palmiru u martu 2016. godine poginulo je najmanje 26 pripadnika grupe “Wagner”, dok neki stručnjaci smatraju da je prava brojka bliža cifri od 53 plaćenika. U to vreme, grupa je imala između 650 i 800 pripadnika, od kojih su većina bili nekadašnji pripadnici ruskih specijalnih jedinica ili policajci. Britanski mediji su 2018. tvrdili da je u Siriji za tri godine poginulo između 240 i 300 pripadnika grupe “Wagner”.
Podaci iz 2020. godine navode da je “Wagner” imao gotovo 1.200 “zaposlenih”, te još 3.100 “saradnika”. Organizacija je bila registrovana u Argentini, sa kancelarijama u Sankt Petersburgu i, iznenađujuće, u Hong Kongu. Iako zvanično privatna kompanija, pripadnici “Wagnera” treniraju u izuzetno tajnovitom kompleksu “Molkino”, pod upravom Ministarstva odbrane Rusije. Zanimljivo je i da svi pripadnici grupe u dokumentima imaju prebivalište na adresi u Krasnogorsku, na kojoj se nekada nalazilo dečje odmaralište, a danas – nema ničega.
Američki Centar za procenu stranih pretnji (SOCOM) navodi da je u 2021. godini “Wagner” imao ukupno 4.184 pripadnika. Tada je takođe otkriveno i da se ugovori daju na period od četiri godine, plate iznose od 2.300 do 15.000 dolara, u zavisnosti od čina i specijalnosti, te da “Wagner” okuplja plaćenike iz čak 15 zemalja, uglavnom bivšeg SSSR-a, ali i Poljske, Ukrajine, Češke i Mađarske. Takođe, procenjuje se i da zvanični Kremlj podržava obuku ove grupe sa najmanje 180 miliona rubalja godišnje (oko 3,5 miliona dolara).
U decembru prošle godine, Evropska komisija je uvela sankcije za sve kompanije povezane sa “Wagnerom”, a samog Utkina stavila na crvenu poternicu. Američko ministarstvo pravde Utkina traži još od 2017. godine zbog “dela povezanih sa mučenjem civila, iznudom i međunarodnim švercom oružja”.
