Analiza instituta IARI Ponovno angažovanje Slovačke u Kforu moglo bi da eskalira tenzije između Kosova i Srbije
Povratak Slovačke u Kfor mogao bi da pojača tenzije između Kosova i Srbije i da utiče na regionalnu stabilnost i tekuće etničke nemire na sjeveru Kosova, piše italijanski Institut za analizu međunarodnih odnosa (IARI).
Bratislava je nedavno donela značajne odluke u vezi sa Kosovom, koje odražavaju njeno dugogodišnje slaganje sa Srbijom po pitanju suvereniteta Kosova. Premijer Robert Fico izjavio je da Slovačka „nikada neće izdati Srbiju“, podsjeća se u analizi Instituta za analizu međunarodnih odnosa - IARI.
U svojim kasnijim izjavama, on nije pokazivao znake da se predomislio po tom pitanju iz 2008. godine, kada je izjavio da „Kosovo nije neka nezavisna teritorija“ i da je ona sastavni dio Srbije , kao i da proglašenje nezavisnosti krši osnovne principe međunarodnog prava.
Uporedo sa ovim deklaracijama, Slovačka je najavila zatvaranje svoje kancelarije za vezu u Prištini, zajedno sa namjerom da prerasporedi slovačke trupe u kosovske snage Natoa.
Ovo označava strateški pomak ka bezbjednosnom pristupu uz istovremeno smanjenje diplomatskog angažmana. Slovačka bi bila treća država koja ne priznaje doprinos Kforu, čime bi se pojačalo prisustvo država koje su usklađene sa stavom Srbije u mirovnoj misiji Natoa, piše IARI.
Ovi potezi dolaze u vrijeme pojačanih tenzija na sjeveru Kosova, gdje je otpor etničkih Srba autoritetu Prištine ponovo eskalirao u nasilje.
Nedavni incidenti, uključujući napad na Banjsku i sukobe sa mirovnim snagama Kfora, ilustruju nestabilnost regiona. Odluke Slovačke su simbolične za njenu spoljnu politiku, ali takođe imaju značajne implikacije na delikatan odnos snaga na Zapadnom Balkanu.
Uloga Kfora i strateška promjena Slovačke
Kfor, osnovan 1999. godine, bio je ključan za održavanje mira na Kosovu. Njegovo prisustvo je posebno kritično na sjeveru Kosova, gdje se etnički Srbi često opiru integraciji u institucije Kosova. Doprinos Bratislave Kforu dodaje složenost ulozi snaga i otežava donošenje odluka.
Profesor političkih nauka na Univerzitetu AAB u Prištini Nexhmedin Spahiu tvrdi da ponovno angažovanje Slovačke u Kforu odražava srpsku strategiju angažovanja onih koji ne priznaju Kosovo da utiču na misiju.
Zatvaranje slovačke kancelarije za vezu u Prištini dalje je u skladu sa ovim ciljem, uklanjajući mehanizam za direktnu komunikaciju i doprinoseći percepciji da je Kosovo diplomatski izolovano.
„Štaviše, učešće Slovačke u Kforu moglo bi da ojača narativ Srbije o progonu Srba na Kosovu, pojačavajući potrebu da zaštiti svoje građane od kršenja ljudskih prava od strane Kosova“, navodi se.
Sukobi u Zvečanu u maju 2023. pokazali su kako kosovski Srbi trenutno doživljavaju Kfor: prije kao instrument centralne vlade Kosova nego kao neutralne mirovne snage, ocjenjuje IARI.
Nemire je izazvala odluka Vlade Kosova da imenuje albanske gradonačelnike u opštinama sa srpskom većinom, ne obazirući se na rasprostranjene proteste i bojkot lokalnih izbora predvođenih Srbima.
Za srpsku zajednicu ovaj potez je simbolizovao negiranje njihovih zahtjeva za političkom autonomijom i zanemarivanje njihovih demonstracija.
Sjeverno Kosovo: Stalni izvor napetosti
Većinski srpski sjever Kosova nalazi se, i geografski i figurativno, u centru etničkih tenzija i sporova između Kosova i Srbije. Sa jakim političkim i ekonomskim vezama sa Beogradom, taj region se često smatra srpskom enklavom.
Etnički Srbi ne vjeruju kosovskim institucijama, koje, kako smatraju, favorizuju albansku većinu: ankete pokazuju da samo sedam do devet odsto etničkih Srba vjeruje kosovskim pravosudnim i političkim sistemima, dok 65 odsto vidi zvaničnu Prištinu kao nesposobnu da obezbjedi njihovu bezbjednost ili čak kao prijetnju.
Napad na Banjsku u septembru 2023. je najnoviji rezultat ovih tenzija. U napadu je grupa naoružanih Srba napala iz zasjede patrolu Policije Kosova u selu Banjska, pri čemu je život izgubio jedan policajac. Napadači su se zatim utvrdili u srpskom pravoslavnom manastiru, što je dovelo do operacije kosovskih specijalnih snaga koja je rezultirala smrću trojice Srba.
Kosovo je, uz podršku EU , incident odmah označilo kao teroristički akt, optužujući Srbiju da je orkestrirala napad kako bi destabilizovala region i podrila njegov suverenitet.
Nasuprot tome, Srbija je krivicu prebacila na odbijanje Kosova da prizna zahtjeve srpskih zajednica. U Beogradu je proglašena trodnevna žalost za poginulim napadačima, koje je ministar odbrane Srbije Miloš Vučević opisao kao „heroje koji su poginuli za slobodu Srbije“.
„Ovi suprotstavljeni narativi odražavaju širu borbu oko legitimiteta i kontrole na sjeveru Kosova. Promjena u političkom opredjeljenju Kfora, čak i samo u percepcijama lokalnih aktera, mogla bi dovesti do ekstremnih posljedica“, navode sa italijanskog institita.
Briselski sporazum (2013) i Ohridski aneks (2023) predložili su uspostavljanje Zajednice srpskih opština (ZSO) kao mehanizma za rješavanje pitanja upravljanja na sjeveru Kosova davanjem ograničene autonomije oblastima sa srpskom većinom.
Zauzvrat, Srbija ima obavezu da se ne protivi članstvu Kosova u bilo kojoj međunarodnoj organizaciji, kao obliku djelimičnog priznanja.
Međutim, obostrano nepovjerenje dovelo je do zastoja sličnog onom koji je doživeo sa sporazumima iz Minska (2014-2015) između Ukrajine i Rusije, pri čemu nijedna strana nije bila voljna da ispoštuje svoje obaveze dok druga ne učini isto.
Trenutna eskalacija na sjeveru Kosova proizilazi direktno iz stalnog odbijanja da se sprovede ono što je dogovoreno, a glavni međunarodni posrednici, EU i SAD , nedavno su pozvali Kosovo da preuzme inicijativu za implementaciju ZSO kao korak ka smirivanju tenzija.
U ovom kontekstu, obnovljena podrška Slovačke Srbiji i njeno učešće u Kforu može dodatno da potkopa spremnost Kosova da ispuni zahtjeve srpske zajednice, jer bi to značilo preuzimanje značajnog političkog rizika, navodi IARI.
Fragmentacija zapadnih strategija
Dodaju da postupci Slovačke predstavljaju primjer trenda ka fragmentaciji zapadnih strategija, gdje nacionalni interesi sve više oblikuju državnu politiku u odnosu na kolektivne planove.
Relevantnost podrške Slovačke Srbiji pojačana je opadanjem efikasnosti većih kolektivnih aktera kao što je Evropska unija.
Povjerenje u EU kao posrednika je značajno erodirano, posebno među kosovskim Srbima, pri čemu je samo 27 odsto njih izrazilo povjerenje u njenu neutralnost.
Manje koalicije, poput Višegradske grupe, u početku su nastojale da pruže jasniju, jedinstvenu podršku Srbiji, čak podržavajući njenu kandidaturu za EU.
Međutim, kohezija grupe je narušena nakon ruske invazije na Ukrajinu, pošto su Slovačka i Mađarska pokušavale da održe odnose sa Moskvom, dok su Poljska i Češka zauzele proukrajinske stavove.
Podrška Srbiji po pitanju Kosova, stav koji dijeli i Moskva, omogućava Bratislavi da konsoliduje svoju poziciju unutar bloka država koje kritikuju poredak predvođen Zapadom, navode dalje sa institita.
Ova dinamika takođe naglašava širu krizu liderstva unutar Natoa.
Uprkos jasnoj podršci SAD nezavisnosti Kosova, Slovačka je i dalje u mogućnosti da koristi svoje učešće u Kforu kao političko oruđe za podršku Srbiji, naglašavajući nedostatak snažnog američkog vođstva po tom pitanju, bilo zbog nesposobnosti ili nezainteresovanosti.
Svojim djelovanjem, Bratislava podriva percepciju Natoa kao kohezivnog aktera pod vođstvom SAD i otvara vrata pojedinačnim akterima koji ostvaruju svoje interese na Balkanu ne poštujući međunarodno koordinisane strategije, potencijalno dodatno destabilizujući region.
„Ishod situacije na Kosovu i u Srbiji u velikoj mjeri zavisiće od tri kritična faktora - uticaja učešća Slovačke u Kforu na etničke tenzije na sjeveru Kosova, spremnost Kosova da primjeni ZSO, sposobnosti EU da povrati svoju poziciju kao kredibilan i efikasan posrednik“, navodi se.
Kao najbolji scenario vide učešće Slovačke u Kforu koje bi zapravo moglo da pomogne stabilizaciji situacije na sjeveru Kosova tako što bi se smatralo korakom ka višepartijskoj poziciji.
Ova pozitivna percepcija bi ojačala ulogu Kfora u regionu, pospešila njegov legitimitet i pomogla u ublažavanju etničkih tenzija, dok bi, sa druge strane, stvorila teren za uspješnu implementaciju Ohridskog sporazuma, piše IARI.
Ako Kosovo krene napred sa osnivanjem ZSO, ono će pokazati političku hrabrost i posvećenost podsticanju etničke integracije, smanjenju tenzija između srpske i albanske zajednice i preduzimanju koraka ka pomirenju sa Beogradom.
Kroz ova dostignuća, EU bi se mogla uspješno ponovo afirmisati kao uticajni posrednik i kao kredibilan akter na Balkanu, smanjujući uticaj pojedinačnih inicijativa poput Slovačke.
Kao rezultat toga, u regionu bi moglo doći do smanjenja etničkog nasilja, poboljšanja odnosa između Kosova i Srbije i povećanja stabilnosti, doprinoseći širem cilju integracije u EU za Zapadni Balkan.
Dugoročno, to bi moglo dovesti do članstva u EU i Kosova i Srbije.
S druge strane, ako ponovno angažovanje Slovačke u Kforu potkopa autoritet misije i njen kapacitet da upravlja tenzijama zbog političkih podjela, scenario bi postao strašan, smatraju.
Borbe Kfora da odluči kada i kako da intervenišu mogle bi da podstaknu nasilnije etničke sukobe.
Ako albanska zajednica izgubi povjerenje u misiju Natoa, Kosovo bi moglo biti u iskušenju da poveća raspoređivanje sopstvenih policijskih snaga kako bi uspostavilo kontrolu nad regionom, eskalirajući sukob sa srpskim zajednicama i potencijalno sa Srbijom.
U ovom scenariju, implementacija ZSO bi postala nemoguća, jer bi Kosovo na političku autonomiju gledalo kao na poziv na secesiju i povećanje srpskog uticaja na svojim granicama. Sjeverno Kosovo bi efektivno postalo bojno polje između snaga centralne vlade i separatista koje podržava Srbija, a Kfor bi igrao sve pasivniju ulogu jer bi svaka intervencija mogla da podstakne podjele i eskalaciju.
Nesposobnost EU da se afirmiše kao kredibilan posrednik u regionu ustupila bi mjesto jednostranim akcijama pojedinačnih zemalja, od kojih svaka podržava svoje saveznike u potrazi za svojim geopolitičkim opredjeljenjima.
Evropa bi bila podjeljena između proruskih zemalja koje podržavaju Srbiju i većine bližih saveznika SAD koji podržavaju Kosovo. Umjesto da postane nova granica evropskih integracija, Balkan bi postao simbol njegove podjele.
Bez kohezivnog odgovora Natoa na eskalaciju tenzija, i uz neuspjeh bilo kakvog koordinisanog međunarodnog posredovanja, Kosovo i Srbija bi mogli biti uvučeni u direktan sukob, koji bi potencijalno zahvatio ceo region.
Izvor: Kosovo online/IARI
U svojim kasnijim izjavama, on nije pokazivao znake da se predomislio po tom pitanju iz 2008. godine, kada je izjavio da „Kosovo nije neka nezavisna teritorija“ i da je ona sastavni dio Srbije , kao i da proglašenje nezavisnosti krši osnovne principe međunarodnog prava.
Uporedo sa ovim deklaracijama, Slovačka je najavila zatvaranje svoje kancelarije za vezu u Prištini, zajedno sa namjerom da prerasporedi slovačke trupe u kosovske snage Natoa.
Ovo označava strateški pomak ka bezbjednosnom pristupu uz istovremeno smanjenje diplomatskog angažmana. Slovačka bi bila treća država koja ne priznaje doprinos Kforu, čime bi se pojačalo prisustvo država koje su usklađene sa stavom Srbije u mirovnoj misiji Natoa, piše IARI.
Ovi potezi dolaze u vrijeme pojačanih tenzija na sjeveru Kosova, gdje je otpor etničkih Srba autoritetu Prištine ponovo eskalirao u nasilje.
Nedavni incidenti, uključujući napad na Banjsku i sukobe sa mirovnim snagama Kfora, ilustruju nestabilnost regiona. Odluke Slovačke su simbolične za njenu spoljnu politiku, ali takođe imaju značajne implikacije na delikatan odnos snaga na Zapadnom Balkanu.
Uloga Kfora i strateška promjena Slovačke
Kfor, osnovan 1999. godine, bio je ključan za održavanje mira na Kosovu. Njegovo prisustvo je posebno kritično na sjeveru Kosova, gdje se etnički Srbi često opiru integraciji u institucije Kosova. Doprinos Bratislave Kforu dodaje složenost ulozi snaga i otežava donošenje odluka.
Profesor političkih nauka na Univerzitetu AAB u Prištini Nexhmedin Spahiu tvrdi da ponovno angažovanje Slovačke u Kforu odražava srpsku strategiju angažovanja onih koji ne priznaju Kosovo da utiču na misiju.
Zatvaranje slovačke kancelarije za vezu u Prištini dalje je u skladu sa ovim ciljem, uklanjajući mehanizam za direktnu komunikaciju i doprinoseći percepciji da je Kosovo diplomatski izolovano.
„Štaviše, učešće Slovačke u Kforu moglo bi da ojača narativ Srbije o progonu Srba na Kosovu, pojačavajući potrebu da zaštiti svoje građane od kršenja ljudskih prava od strane Kosova“, navodi se.
Sukobi u Zvečanu u maju 2023. pokazali su kako kosovski Srbi trenutno doživljavaju Kfor: prije kao instrument centralne vlade Kosova nego kao neutralne mirovne snage, ocjenjuje IARI.
Nemire je izazvala odluka Vlade Kosova da imenuje albanske gradonačelnike u opštinama sa srpskom većinom, ne obazirući se na rasprostranjene proteste i bojkot lokalnih izbora predvođenih Srbima.
Za srpsku zajednicu ovaj potez je simbolizovao negiranje njihovih zahtjeva za političkom autonomijom i zanemarivanje njihovih demonstracija.
Sjeverno Kosovo: Stalni izvor napetosti
Većinski srpski sjever Kosova nalazi se, i geografski i figurativno, u centru etničkih tenzija i sporova između Kosova i Srbije. Sa jakim političkim i ekonomskim vezama sa Beogradom, taj region se često smatra srpskom enklavom.
Etnički Srbi ne vjeruju kosovskim institucijama, koje, kako smatraju, favorizuju albansku većinu: ankete pokazuju da samo sedam do devet odsto etničkih Srba vjeruje kosovskim pravosudnim i političkim sistemima, dok 65 odsto vidi zvaničnu Prištinu kao nesposobnu da obezbjedi njihovu bezbjednost ili čak kao prijetnju.
Napad na Banjsku u septembru 2023. je najnoviji rezultat ovih tenzija. U napadu je grupa naoružanih Srba napala iz zasjede patrolu Policije Kosova u selu Banjska, pri čemu je život izgubio jedan policajac. Napadači su se zatim utvrdili u srpskom pravoslavnom manastiru, što je dovelo do operacije kosovskih specijalnih snaga koja je rezultirala smrću trojice Srba.
Kosovo je, uz podršku EU , incident odmah označilo kao teroristički akt, optužujući Srbiju da je orkestrirala napad kako bi destabilizovala region i podrila njegov suverenitet.
Nasuprot tome, Srbija je krivicu prebacila na odbijanje Kosova da prizna zahtjeve srpskih zajednica. U Beogradu je proglašena trodnevna žalost za poginulim napadačima, koje je ministar odbrane Srbije Miloš Vučević opisao kao „heroje koji su poginuli za slobodu Srbije“.
„Ovi suprotstavljeni narativi odražavaju širu borbu oko legitimiteta i kontrole na sjeveru Kosova. Promjena u političkom opredjeljenju Kfora, čak i samo u percepcijama lokalnih aktera, mogla bi dovesti do ekstremnih posljedica“, navode sa italijanskog institita.
Briselski sporazum (2013) i Ohridski aneks (2023) predložili su uspostavljanje Zajednice srpskih opština (ZSO) kao mehanizma za rješavanje pitanja upravljanja na sjeveru Kosova davanjem ograničene autonomije oblastima sa srpskom većinom.
Zauzvrat, Srbija ima obavezu da se ne protivi članstvu Kosova u bilo kojoj međunarodnoj organizaciji, kao obliku djelimičnog priznanja.
Međutim, obostrano nepovjerenje dovelo je do zastoja sličnog onom koji je doživeo sa sporazumima iz Minska (2014-2015) između Ukrajine i Rusije, pri čemu nijedna strana nije bila voljna da ispoštuje svoje obaveze dok druga ne učini isto.
Trenutna eskalacija na sjeveru Kosova proizilazi direktno iz stalnog odbijanja da se sprovede ono što je dogovoreno, a glavni međunarodni posrednici, EU i SAD , nedavno su pozvali Kosovo da preuzme inicijativu za implementaciju ZSO kao korak ka smirivanju tenzija.
U ovom kontekstu, obnovljena podrška Slovačke Srbiji i njeno učešće u Kforu može dodatno da potkopa spremnost Kosova da ispuni zahtjeve srpske zajednice, jer bi to značilo preuzimanje značajnog političkog rizika, navodi IARI.
Fragmentacija zapadnih strategija
Dodaju da postupci Slovačke predstavljaju primjer trenda ka fragmentaciji zapadnih strategija, gdje nacionalni interesi sve više oblikuju državnu politiku u odnosu na kolektivne planove.
Relevantnost podrške Slovačke Srbiji pojačana je opadanjem efikasnosti većih kolektivnih aktera kao što je Evropska unija.
Povjerenje u EU kao posrednika je značajno erodirano, posebno među kosovskim Srbima, pri čemu je samo 27 odsto njih izrazilo povjerenje u njenu neutralnost.
Manje koalicije, poput Višegradske grupe, u početku su nastojale da pruže jasniju, jedinstvenu podršku Srbiji, čak podržavajući njenu kandidaturu za EU.
Međutim, kohezija grupe je narušena nakon ruske invazije na Ukrajinu, pošto su Slovačka i Mađarska pokušavale da održe odnose sa Moskvom, dok su Poljska i Češka zauzele proukrajinske stavove.
Podrška Srbiji po pitanju Kosova, stav koji dijeli i Moskva, omogućava Bratislavi da konsoliduje svoju poziciju unutar bloka država koje kritikuju poredak predvođen Zapadom, navode dalje sa institita.
Ova dinamika takođe naglašava širu krizu liderstva unutar Natoa.
Uprkos jasnoj podršci SAD nezavisnosti Kosova, Slovačka je i dalje u mogućnosti da koristi svoje učešće u Kforu kao političko oruđe za podršku Srbiji, naglašavajući nedostatak snažnog američkog vođstva po tom pitanju, bilo zbog nesposobnosti ili nezainteresovanosti.
Svojim djelovanjem, Bratislava podriva percepciju Natoa kao kohezivnog aktera pod vođstvom SAD i otvara vrata pojedinačnim akterima koji ostvaruju svoje interese na Balkanu ne poštujući međunarodno koordinisane strategije, potencijalno dodatno destabilizujući region.
„Ishod situacije na Kosovu i u Srbiji u velikoj mjeri zavisiće od tri kritična faktora - uticaja učešća Slovačke u Kforu na etničke tenzije na sjeveru Kosova, spremnost Kosova da primjeni ZSO, sposobnosti EU da povrati svoju poziciju kao kredibilan i efikasan posrednik“, navodi se.
Kao najbolji scenario vide učešće Slovačke u Kforu koje bi zapravo moglo da pomogne stabilizaciji situacije na sjeveru Kosova tako što bi se smatralo korakom ka višepartijskoj poziciji.
Ova pozitivna percepcija bi ojačala ulogu Kfora u regionu, pospešila njegov legitimitet i pomogla u ublažavanju etničkih tenzija, dok bi, sa druge strane, stvorila teren za uspješnu implementaciju Ohridskog sporazuma, piše IARI.
Ako Kosovo krene napred sa osnivanjem ZSO, ono će pokazati političku hrabrost i posvećenost podsticanju etničke integracije, smanjenju tenzija između srpske i albanske zajednice i preduzimanju koraka ka pomirenju sa Beogradom.
Kroz ova dostignuća, EU bi se mogla uspješno ponovo afirmisati kao uticajni posrednik i kao kredibilan akter na Balkanu, smanjujući uticaj pojedinačnih inicijativa poput Slovačke.
Kao rezultat toga, u regionu bi moglo doći do smanjenja etničkog nasilja, poboljšanja odnosa između Kosova i Srbije i povećanja stabilnosti, doprinoseći širem cilju integracije u EU za Zapadni Balkan.
Dugoročno, to bi moglo dovesti do članstva u EU i Kosova i Srbije.
S druge strane, ako ponovno angažovanje Slovačke u Kforu potkopa autoritet misije i njen kapacitet da upravlja tenzijama zbog političkih podjela, scenario bi postao strašan, smatraju.
Borbe Kfora da odluči kada i kako da intervenišu mogle bi da podstaknu nasilnije etničke sukobe.
Ako albanska zajednica izgubi povjerenje u misiju Natoa, Kosovo bi moglo biti u iskušenju da poveća raspoređivanje sopstvenih policijskih snaga kako bi uspostavilo kontrolu nad regionom, eskalirajući sukob sa srpskim zajednicama i potencijalno sa Srbijom.
U ovom scenariju, implementacija ZSO bi postala nemoguća, jer bi Kosovo na političku autonomiju gledalo kao na poziv na secesiju i povećanje srpskog uticaja na svojim granicama. Sjeverno Kosovo bi efektivno postalo bojno polje između snaga centralne vlade i separatista koje podržava Srbija, a Kfor bi igrao sve pasivniju ulogu jer bi svaka intervencija mogla da podstakne podjele i eskalaciju.
Nesposobnost EU da se afirmiše kao kredibilan posrednik u regionu ustupila bi mjesto jednostranim akcijama pojedinačnih zemalja, od kojih svaka podržava svoje saveznike u potrazi za svojim geopolitičkim opredjeljenjima.
Evropa bi bila podjeljena između proruskih zemalja koje podržavaju Srbiju i većine bližih saveznika SAD koji podržavaju Kosovo. Umjesto da postane nova granica evropskih integracija, Balkan bi postao simbol njegove podjele.
Bez kohezivnog odgovora Natoa na eskalaciju tenzija, i uz neuspjeh bilo kakvog koordinisanog međunarodnog posredovanja, Kosovo i Srbija bi mogli biti uvučeni u direktan sukob, koji bi potencijalno zahvatio ceo region.
Izvor: Kosovo online/IARI
