Hiljade ljudi iz srpske zajednice na Kosovu su zaposlene u institucijama Srbije koje nakon 1999. godine funkcionišu u toj državi kao paralelne. Iz budžeta Vlade Srbije se za funkcionisanje ovih institucija izdvajaju desetine miliona eura godišnje.
Tako u srpskim sredinama širom Kosova postoje privremeni opštinski organi, javna preduzeća, vrtići, osnovne i srednje škole, kao i Univerzitet. Ove institucije, koje rade u sistemu Srbije a Kosovo smatra nelegalnim, nisu prestale da funkcionišu ni nakon proglašenja nezavisnosti Kosova 2008. godine.
Njihovo ukidanje je predviđeno Briselskim sporazumom o normalizaciji odnosa, koji su dvije strane potpisale 2013. godine. Međutim, na terenu to nikada nije u potpunosti realizovano, odnosno rasformirane su samo bezbjednosne službe i pravosudni organi.
S druge strane, Kosovo i Srbija su u okviru dijaloga dogovorile i formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom, koja bi imala "punu nadležnost" u pojedinim oblastima kao što su prostorno planiranje, zdravstvo, obrazovanje, ekonomski razvoj i ostalo.
Međutim, Vlada Kosova je odbijala da implementira ovaj sporazum uz obrazloženje da bi Zajednica mogla da ugrozi funkcionalnost zemlje.
U međuvremenu su premijer Kosova Albin Kurti i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić krajem februara postigli Sporazum o normalizaciji odnosa na osnovu predloga EU. U Ohridu je 18. marta izrađen i Aneks za implementaciju tog sporazuma.
Pored ostalog, on predviđa da kosovski Srbi dobiju "određeni nivo samomenadžiranja", ali nije jasno precizirano kako bi ono izgledalo. Izvještavajući pred poslanicima u Skupštini Kosova 23. marta, Kurti je rekao da riječ "samomenadžiranje" nije isto što i "samoupravljanje", te podvukao da se ne mogu izbeći prethodno potpisani sporazumi sa Srbijom.
Specijalni izaslanik EU za dijalog Kosova i Srbije Miroslav Lajčak je u intervjuu za RSE izjavio da se Kosovo obavezalo da će odmah početi sa implementacijom sporazuma koji se odnosi na formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom.
Prethodno je specijalni izaslanik SAD za Zapadni Balkan Gabriel Escobar za RSE rekao da će institucije koje na Kosovu rade u srpskom sistemu funkcionisati u pravnom okviru Kosova kada se formira Zajednica.
Na Kosovu ima preko 20 privremenih opštinskih organa koji rade u sistemu Srbije. Imajući u vidu da se srpski lokalni izbori na Kosovu ne održavaju, predsjednike i članove tih organa imenuje Vlada Srbije. Neki od ovih privremenih opštinskih organa nisu u potpunosti funkcionalni ali ima i onih koji obavljaju svoje djelatnosti i pružaju usluge građanima.
Primjera radi, u opštini sa srpskom većinom Gračanica se nalazi Privremeni opštinski organ Priština, gdje mještani radnim danima mogu da izvade dokumenta koja su im potrebna u srpskom sistemu.
Takođe su, paralelno sa kosovskim, aktivni i opštinski organi u Sjevernoj Mitrovici, Leposaviću, Zvečanu i Zubinom Potoku, gdje postoje i odjeljenja zadužena za određene oblasti.
RSE je obišao Gračanicu gde se nalazi opština Priština po srpskom sistemu, ali nije bilo moguće fotografisati unutar institucije.
Objekat sa lijeve strane je Privremeni opštinski organ Priština, koji radi u sistemu Srbije
Prije izvesnog vremena ekipa RSE je posjetila i paralelnu srpsku opštinu u Zvečanu. Nalazi se u istoj zgradi kao i kosovska opština Zvečan.
Opština Zvečan po kosovskom i srpskom sistemu se nalazi u istom objektu
U pojedinim slučajevima ista osoba je na čelu kosovske i srpske opštine.
Tako je Zoran Todić iz Srpske liste do novembra prošle godine vodio opštinu Leposavić po kosovskim i srpskim zakonima. On je, zajedno sa drugim gradonačelnicima na sjeveru, podneo ostavku na mjesto predsjednika opštine u kosovskom sistemu zbog odluke Vlade da sprovede proces preregistracije sa srpskih na kosovske tablice.
Opština Leposavić po kosovskom i srpskom sistemu se nalazi u istoj zgradi
Vlada Srbije redovno imenuje predsjednike i članove svojih privremenih opštinskih organa na Kosovu.
Ovo su neke od odluka koje je potpisala premijerka Srbije Ana Brnabić za paralelnu opštinu Priština i opštinu Suva Reka:
Pored ovih, Vlada Srbije je 23. jula 2021. imenovala predsednike i članove u još 14 Privremenih opštinskih organa: Kačanik, Srbica, Kosovo Polje, Štimlje, Dečani, Podujevo, Dragaš, Vučitrn, Istok, Peć, Đakovica, Orahovac, Zvečan i Leposavić.
Obrazovne institucije na Kosovu funkcionišu po planu i programu Republike Srbije, odnosno ne postoji nastava na srpskom jeziku u kosovskom sistemu u preduniverzitetskom obrazovanju.
Na cijeloj teritoriji Kosova tako funkcioniše preko 70 obrazovnih institucija koje rade u sistemu Srbije.
Pojedini prosvetni radnici u srpskom sistemu su ranije dobijali i plate iz budžeta Vlade Kosova. Takođe, postoje radnici koji imaju ugovore sa kosovskim Ministarstvom obrazovanja ali su angažovani na drugim pozicijama u lokalnim samoupravama.
Osnovna škola "Kralj Milutin" u Gračanici koja radi u sistemu Srbije
U srpskom sistemu postoji i Univerzitet koji je iz Prištine izmješten u Sjevernu Mitrovicu.
Za fakultete u okviru ovog unniverziteta je nadležno Ministarstvo prosvete Srbije i nema nikakvih dodirnih tačaka sa kosovskim obrazovnim sistemom.
Ne zna se tačan broj radnika zaposlenih u institucijama Srbije na Kosovu.
U srpskim sredinama na Kosovu sve zdravstvene ustanove takođe rade u sistemu Srbije.
Uglavnom u svakoj sredini postoji Dom zdravlja, gdje građani dobijaju primarnu zdravstvenu zaštitu.
Dom Zdravlja u Gračanici koji radi u sistemu Srbije
Postoje i tri bolnice koje na Kosovu rade u sistemu Srbije i to u Gračanici, Sjevernoj Mitrovici i Pasjanu. Tačan broj radnika koji rade u ovim ustanovama nije poznat.
Pojedini pripadnici srpske zajednice su zaposleni u zdravstvu po kosovskom sistemu ali su radno angažovani u srpskim zdravstvenim institucijama.
Dom Zdravlja u Gračanici, opštini sa srpskom većinom južno od Ibra
Srbija na Kosovu ima i svoje "nacionalne službe za zapošljavanje" a jedna takva se nalazi u Gračanici.
Na objektu "Nacionalne službe za zapošljavanje" u Gračanici stoji natpis da se radi o "Pokrajinskoj službi za zapošljavanje Kosovo i Metohija, filijala Priština".
Služba za zapošljavanje u sistemu Srbije
Takođe, u Gračanici postoji Fond za penzijsko i zdravstveno osiguranje.
Sve ove paralelne institucije funkcionišu širom Kosova u sredinama gdje žive pripadnici srpske zajednice ali su najaktivnije u opštinama na sjeveru: Sjevernoj Mitrovici, Zvečanu, Zubinom Potoku i Leposaviću.
Osim pošte Kosova, u srpskim sredinama na Kosovu funkcioniše i Pošta Srbije.
U Gračanici se mogu videti i parkirana vozila koja se koriste za potrebe Pošte Srbije.
Vozila ispred pošte u Gračanici
Parkirana poštanska vozila u Gračanici
Domovi kulture i biblioteke u srpskim sredinama na Kosovu takođe rade u sistemu Srbije.
U Gračanici je smešteno i Narodno pozorište u Prištini – još jedna paralelna institucija kojom upravlja Srbija.
Narodno pozorište Priština koje radi u sistemu Srbije
U istoj zgradi je smješten Dom kulture kao i Nacionalni ansambl Venac, za koje je nadležno Ministarstvo kulture Vlade Srbije.
Zgrada u kojoj se nalazi srpsko pozorište i Dom kulture
U Gračanici je i Narodna biblioteka koja radi u sistemu Srbije.
Narodna biblioteka u sistemu Srbije sa sjedištem u Gračanici kod Prištine
I u Sjevernoj Mitrovici u srpskom sistemu funkcioniše Gradska biblioteka "Vuk Karadžić", te Gradski muzej, Kulturni centar "Dragica Žarković". Slične paralelne institucije rade i u drugim srpskim sredinama.
Većina sportskih klubova u srpskim sredinama na Kosovu učestvuje na takmičenjima koje organizuje Srbija.
Samo u Sjevernoj Mitrovici postoji nekoliko klubova koji nisu deo lige po kosovskom sistemu. Tu je Fudbalski klub "Trepča", Fudbalski klub "Rudar", Košarkaški klub "Trepča", Atletski klub "Trepča", te rukometni klub "Trepča".
Sličnih klubova ima i u Leposaviću, Zvečanu, Zubinom Potoku, te drugim srpskim sredinama južno od Ibra.
Na Kosovu postoje i javna preduzeća (JP) Srbije ali je većina njih aktivno u opštinama na sjeveru.
Primjera radi, u Sjevernoj Mitrovici funkcioniše JP Direkcija za stambeni i poslovni prostor, JP Direkcija za građevinsko zemljište i puteve, JP Vodovod Ibar, te Javno komunalno preduzeće Standard.
Na veb stranicama ovih preduzeća se objavljuju i aktivnosti koje obavljaju na dnevnom nivou.
Prolaznici ispod zastava Srbije na glavnom trgu u Sjevernoj Mitrovici
Kosovo i Srbija su u okviru dijaloga o normalizaciji odnosa postigli sporazume koji su omogućili integraciju Srba u kosovske institucije.
Tako je 2016. preko 700 radnika "Civilne zaštite" integrisano u kosovske institucije. Prema podacima Kosovskog centra za bezbjednosne studije, "Civilna zaštita" je imala uniformisane članove.
Automobil Policije Kosova u Sjevernoj Mitrovici ispod zgrade na kojoj je okačena zastava Srbije
Takođe su u kosovske institucije integrisani zaposleni u policiji i pravosuđu.
Međutim, novembra prošle godine pripadnici srpske zajednice su napustili sve kosovske institucije na sjeveru Kosova u znaku protivljenja odluci Vlade Kosova da sprovede proces preregistracije vozila sa srpskih na kosovske tablice.
Njihovo ukidanje je predviđeno Briselskim sporazumom o normalizaciji odnosa, koji su dvije strane potpisale 2013. godine. Međutim, na terenu to nikada nije u potpunosti realizovano, odnosno rasformirane su samo bezbjednosne službe i pravosudni organi.
S druge strane, Kosovo i Srbija su u okviru dijaloga dogovorile i formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom, koja bi imala "punu nadležnost" u pojedinim oblastima kao što su prostorno planiranje, zdravstvo, obrazovanje, ekonomski razvoj i ostalo.
Međutim, Vlada Kosova je odbijala da implementira ovaj sporazum uz obrazloženje da bi Zajednica mogla da ugrozi funkcionalnost zemlje.
U međuvremenu su premijer Kosova Albin Kurti i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić krajem februara postigli Sporazum o normalizaciji odnosa na osnovu predloga EU. U Ohridu je 18. marta izrađen i Aneks za implementaciju tog sporazuma.
Pored ostalog, on predviđa da kosovski Srbi dobiju "određeni nivo samomenadžiranja", ali nije jasno precizirano kako bi ono izgledalo. Izvještavajući pred poslanicima u Skupštini Kosova 23. marta, Kurti je rekao da riječ "samomenadžiranje" nije isto što i "samoupravljanje", te podvukao da se ne mogu izbeći prethodno potpisani sporazumi sa Srbijom.
Specijalni izaslanik EU za dijalog Kosova i Srbije Miroslav Lajčak je u intervjuu za RSE izjavio da se Kosovo obavezalo da će odmah početi sa implementacijom sporazuma koji se odnosi na formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom.
Prethodno je specijalni izaslanik SAD za Zapadni Balkan Gabriel Escobar za RSE rekao da će institucije koje na Kosovu rade u srpskom sistemu funkcionisati u pravnom okviru Kosova kada se formira Zajednica.
Gdje se nalaze te institucije i kako funkcionišu?
Na Kosovu ima preko 20 privremenih opštinskih organa koji rade u sistemu Srbije. Imajući u vidu da se srpski lokalni izbori na Kosovu ne održavaju, predsjednike i članove tih organa imenuje Vlada Srbije. Neki od ovih privremenih opštinskih organa nisu u potpunosti funkcionalni ali ima i onih koji obavljaju svoje djelatnosti i pružaju usluge građanima.
Primjera radi, u opštini sa srpskom većinom Gračanica se nalazi Privremeni opštinski organ Priština, gdje mještani radnim danima mogu da izvade dokumenta koja su im potrebna u srpskom sistemu.
Takođe su, paralelno sa kosovskim, aktivni i opštinski organi u Sjevernoj Mitrovici, Leposaviću, Zvečanu i Zubinom Potoku, gdje postoje i odjeljenja zadužena za određene oblasti.
RSE je obišao Gračanicu gde se nalazi opština Priština po srpskom sistemu, ali nije bilo moguće fotografisati unutar institucije.
Objekat sa lijeve strane je Privremeni opštinski organ Priština, koji radi u sistemu Srbije
Prije izvesnog vremena ekipa RSE je posjetila i paralelnu srpsku opštinu u Zvečanu. Nalazi se u istoj zgradi kao i kosovska opština Zvečan.
Opština Zvečan po kosovskom i srpskom sistemu se nalazi u istom objektu
U pojedinim slučajevima ista osoba je na čelu kosovske i srpske opštine.
Tako je Zoran Todić iz Srpske liste do novembra prošle godine vodio opštinu Leposavić po kosovskim i srpskim zakonima. On je, zajedno sa drugim gradonačelnicima na sjeveru, podneo ostavku na mjesto predsjednika opštine u kosovskom sistemu zbog odluke Vlade da sprovede proces preregistracije sa srpskih na kosovske tablice.
Opština Leposavić po kosovskom i srpskom sistemu se nalazi u istoj zgradi
Vlada Srbije redovno imenuje predsjednike i članove svojih privremenih opštinskih organa na Kosovu.
Ovo su neke od odluka koje je potpisala premijerka Srbije Ana Brnabić za paralelnu opštinu Priština i opštinu Suva Reka:
Pored ovih, Vlada Srbije je 23. jula 2021. imenovala predsednike i članove u još 14 Privremenih opštinskih organa: Kačanik, Srbica, Kosovo Polje, Štimlje, Dečani, Podujevo, Dragaš, Vučitrn, Istok, Peć, Đakovica, Orahovac, Zvečan i Leposavić.
Preko 70 srpskih škola na Kosovu
Obrazovne institucije na Kosovu funkcionišu po planu i programu Republike Srbije, odnosno ne postoji nastava na srpskom jeziku u kosovskom sistemu u preduniverzitetskom obrazovanju.
Na cijeloj teritoriji Kosova tako funkcioniše preko 70 obrazovnih institucija koje rade u sistemu Srbije.
Pojedini prosvetni radnici u srpskom sistemu su ranije dobijali i plate iz budžeta Vlade Kosova. Takođe, postoje radnici koji imaju ugovore sa kosovskim Ministarstvom obrazovanja ali su angažovani na drugim pozicijama u lokalnim samoupravama.
Osnovna škola "Kralj Milutin" u Gračanici koja radi u sistemu Srbije
U srpskom sistemu postoji i Univerzitet koji je iz Prištine izmješten u Sjevernu Mitrovicu.
Za fakultete u okviru ovog unniverziteta je nadležno Ministarstvo prosvete Srbije i nema nikakvih dodirnih tačaka sa kosovskim obrazovnim sistemom.
Ne zna se tačan broj radnika zaposlenih u institucijama Srbije na Kosovu.
Paralelni zdravstveni sistem
U srpskim sredinama na Kosovu sve zdravstvene ustanove takođe rade u sistemu Srbije.
Uglavnom u svakoj sredini postoji Dom zdravlja, gdje građani dobijaju primarnu zdravstvenu zaštitu.
Dom Zdravlja u Gračanici koji radi u sistemu Srbije
Postoje i tri bolnice koje na Kosovu rade u sistemu Srbije i to u Gračanici, Sjevernoj Mitrovici i Pasjanu. Tačan broj radnika koji rade u ovim ustanovama nije poznat.
Pojedini pripadnici srpske zajednice su zaposleni u zdravstvu po kosovskom sistemu ali su radno angažovani u srpskim zdravstvenim institucijama.
Dom Zdravlja u Gračanici, opštini sa srpskom većinom južno od Ibra
Zavod za zapošljavanje, penziono i zdravstveno osiguranje
Srbija na Kosovu ima i svoje "nacionalne službe za zapošljavanje" a jedna takva se nalazi u Gračanici.
Na objektu "Nacionalne službe za zapošljavanje" u Gračanici stoji natpis da se radi o "Pokrajinskoj službi za zapošljavanje Kosovo i Metohija, filijala Priština".
Služba za zapošljavanje u sistemu Srbije
Takođe, u Gračanici postoji Fond za penzijsko i zdravstveno osiguranje.
Sve ove paralelne institucije funkcionišu širom Kosova u sredinama gdje žive pripadnici srpske zajednice ali su najaktivnije u opštinama na sjeveru: Sjevernoj Mitrovici, Zvečanu, Zubinom Potoku i Leposaviću.
Pošta Srbije, funkcionalna i na Kosovu
Osim pošte Kosova, u srpskim sredinama na Kosovu funkcioniše i Pošta Srbije.
U Gračanici se mogu videti i parkirana vozila koja se koriste za potrebe Pošte Srbije.
Vozila ispred pošte u Gračanici
Parkirana poštanska vozila u Gračanici
Paralelne kulturne institucije
Domovi kulture i biblioteke u srpskim sredinama na Kosovu takođe rade u sistemu Srbije.
U Gračanici je smešteno i Narodno pozorište u Prištini – još jedna paralelna institucija kojom upravlja Srbija.
Narodno pozorište Priština koje radi u sistemu Srbije
U istoj zgradi je smješten Dom kulture kao i Nacionalni ansambl Venac, za koje je nadležno Ministarstvo kulture Vlade Srbije.
Zgrada u kojoj se nalazi srpsko pozorište i Dom kulture
U Gračanici je i Narodna biblioteka koja radi u sistemu Srbije.
Narodna biblioteka u sistemu Srbije sa sjedištem u Gračanici kod Prištine
I u Sjevernoj Mitrovici u srpskom sistemu funkcioniše Gradska biblioteka "Vuk Karadžić", te Gradski muzej, Kulturni centar "Dragica Žarković". Slične paralelne institucije rade i u drugim srpskim sredinama.
Paralelni sport
Većina sportskih klubova u srpskim sredinama na Kosovu učestvuje na takmičenjima koje organizuje Srbija.
Samo u Sjevernoj Mitrovici postoji nekoliko klubova koji nisu deo lige po kosovskom sistemu. Tu je Fudbalski klub "Trepča", Fudbalski klub "Rudar", Košarkaški klub "Trepča", Atletski klub "Trepča", te rukometni klub "Trepča".
Sličnih klubova ima i u Leposaviću, Zvečanu, Zubinom Potoku, te drugim srpskim sredinama južno od Ibra.
Javna preduzeća u srpskom sistemu
Na Kosovu postoje i javna preduzeća (JP) Srbije ali je većina njih aktivno u opštinama na sjeveru.
Primjera radi, u Sjevernoj Mitrovici funkcioniše JP Direkcija za stambeni i poslovni prostor, JP Direkcija za građevinsko zemljište i puteve, JP Vodovod Ibar, te Javno komunalno preduzeće Standard.
Na veb stranicama ovih preduzeća se objavljuju i aktivnosti koje obavljaju na dnevnom nivou.
Prolaznici ispod zastava Srbije na glavnom trgu u Sjevernoj Mitrovici
Integracija Srba u kosovske institucije
Kosovo i Srbija su u okviru dijaloga o normalizaciji odnosa postigli sporazume koji su omogućili integraciju Srba u kosovske institucije.
Tako je 2016. preko 700 radnika "Civilne zaštite" integrisano u kosovske institucije. Prema podacima Kosovskog centra za bezbjednosne studije, "Civilna zaštita" je imala uniformisane članove.
Automobil Policije Kosova u Sjevernoj Mitrovici ispod zgrade na kojoj je okačena zastava Srbije
Takođe su u kosovske institucije integrisani zaposleni u policiji i pravosuđu.
Međutim, novembra prošle godine pripadnici srpske zajednice su napustili sve kosovske institucije na sjeveru Kosova u znaku protivljenja odluci Vlade Kosova da sprovede proces preregistracije vozila sa srpskih na kosovske tablice.
