„Posljednji tunel“, izložba u znak sjećanja na djevojke i žene ubijene rodno zasnovanim nasiljem otvorena je u četvrtak, 1. decembra, u okviru kampanje Ministarstva pravde Kosova „16 dana aktivizma protiv rodno zasnovanog nasilja“.
Suđenja koje ne prestaju godinama, ponovna suđenja i niske kazne! Ovo su zajedničke karakteristike desetina sudskih slučajeva za ubistvo žena na Kosovu, kaže Arrita Rezniqi, istraživač na Kosovskom institutu za pravosuđe (KDI), piše Radio Slobodna Evropa.
Od 2010. godine na Kosovu je prijavljeno 50 slučajeva žena koje su ubili članovi njihovih porodica.
Posljednje ubistvo dogodilo se 30. novembra, kada je u dvorištu Univerzitetskog kliničkog centra Kosova, u Prištini, ubijena trudnica. Glavni osumnjičeni za ubistvo je njen suprug, koji se potom ubio.
"Država je zakazala", kaže Rezniqi, koja je kao dio KDI-a pratila na desetine sudskih ročišta za slučajeve ubijenih žena.
U većini slučajeva, kaže ona, žene žrtve su policiji prijavile nasilje nad njima.
Međutim, slučajevi ubistava su se i dalje dešavali i nadležne institucije nisu uspjele da donesu pravdu za mnoge od njih, kaže Rezniqi.
Prema zakonima na Kosovu, za krivično djelo ubistvo lice može biti osuđeno na kaznu zatvora od najmanje deset godina do doživotnog zatvora.
Rezniqi kaže da su kazne često "blage" i to, prema njenim riječima, znači da njihov cilj nije postignut i da se slučajevi ubistva ponavljaju.
„Bilo je slučajeva kada je [okrivljeni] osuđen na doživotni zatvor, a sudski postupak je doveo do ponovnog suđenja i smanjenja je kazne. Nepotrebne i neprofesionalne procedure u odnosu na žrtve”, kaže Rezniqi za Radio Slobodna Evropa.
Ona dodaje da sudovi, nerijetko, "reviktimiziraju porodice žrtava", odugovlačeći sudske postupke protiv optuženih ili vraćaju predmete na ponovno suđenje.
"Kada bi postojale oštre kazne, kako je definisano zakonodavstvom, i slučajevi se rješavali bez odlaganja i uz brze procedure, uticaj bi bio neizbježan u prevenciji ubistava žena", kaže Rezniqi.
Pravosudni sistem na Kosovu često je kritikovan zbog neefikasnosti, kako od strane lokalnih tako i od međunarodnih organizacija. Nedavno se vodi debata o procesu provjere, kojim bi se prevrednovale figure tužilaca i sudija, u cilju njihovog profesionalnog razvoja
Radio Slobodna Evropa je dobio informaciju o tome dokle su stigle sudske procedure za nekoliko slučajeva ubijenih žena na Kosovu, posljednjih godina:
Diana Kastrati, ubijena 2011.
Osumnjičeni za ubistvo je njen bivši suprug, koji je u bjekstvu.
Kako navodi KDI, osumnjičeni A.J. nalazi se u Španiji, zemlji sa kojom Kosovo nema sporazum o ekstradiciji.
Za slučaj se nastavlja dug sudski proces, nakon što je Ustavni sud potvrdio da je Opštinski sud u Prištini odgovoran za neizdavanje zaštitnog naloga, koji je preminula tražila prije nego što je ubijena.
Roditelji Diane Kastrati tužili su Sudski savjet Kosova, Osnovni sud i Republiku Kosovo i tražili odštetu za ubistvo.
Antigona Morina, preminula 2011.
Morina je umrla od kontinuiranog krvarenja, tri dana nakon udaje, dok joj suprug, prema nalazu pravoduđa, nije pružio ljekarsku pomoć.
Osnovni sud u Đakovici potvrdio je za Radio Slobodna Evropa da je okrivljeni H.Z. osuđen na dvije godine zatvora zbog krivičnog djela povreda porodičnih obaveza.
Organizacije koje se bave pravima žena uključuju Morinu na spisak ubijenih žena na Kosovu.
Zejnepe Berisha, ubijena 2015.
Za ubistvo osuđen je njen suprug N.B.
Kako navodi KDI, Osnovni sud u Prizrenu ga je u aprilu 2017. osudio na 12 godina i šest mjeseci zatvora.
N.B. optužen da je ubio svoju ženu tako što ju je iz ljubomore ubo nožem 21 put.
Nakon što je slučaj otišao u Apelacioni sud, ovaj mu je povećao kaznu na 17 godina zatvora.
Donjeta Pajazitaj, ubijena 2015.
Za ubistvo osuđen je njen rođak N.P.
Prema optužnici, N.P. "na lukav način i iz niskih pobuda" ubio je Pajaziti, pucajući dva puta u glavu.
Osnovni sud u Peći je prvobitno oslobodio okrivljenog od optužnice.
Nakon što je predmet poslat na ponovno suđenje, osuđen je na doživotni zatvor.
Ali, nakon razmatranja žalbe odbrane, Apelacioni sud je odlučio da kaznu smanji na 35 godina zatvora.
Valbona Ndrecaj i njena ćerka ubijene 2018.
Za njihovo ubistvo osuđen je suprug, odnosno otac P.N.
Prvobitno je osuđen na doživotnu kaznu zatvora, koja je kasnije smanjena na 30 godina zatvora.
Kako se navodi u saopštenju Osnovnog suda u Đakovici, dostavljenom Radiju Slobodna Evropa, kazna je smanjena nakon pritužbi branilaca, u decembru 2020. godine. U kaznu od 30 godina uračunava se i vrijeme provedeno u pritvoru od avgusta 2018. godine.
Armenda Aliu, ubijena 2019.
Za ubistvo osuđen je njen suprug B.V.
Osnovni sud u Prizrenu potvrdio je za Radio Slobodna Evropa da je on prvobitno osuđen na doživotnu kaznu zatvora.
Ali, nakon žalbe od strane odbrane, Apelacioni sud ga je u februaru ove godine osudio na 25 godina zatvora.
Sabile Mavrovqani, ubijena 2020.
Za ubistvo osuđen je njen suprug N.M.
Nakon prvobitne doživotne kazne, predmet je vraćen na ponovno suđenje. Nakon ovog suđenja osuđen je na 25 godina zatvora.
Sebahate Morina Sopi, ubijena 2021.
Osumnjičeni za ubistvo je suprug L.S., koji je potom izvršio samoubistvo.
Marigona Osmani, ubijena 2021.
Osumnjičeni za ubistvo su: njen partner D.K. i njegov prijatelj A.S.
Sudski proces je još u toku, a osumnjičeni su u pritvoru.
Lirie Qerimaj, ubijena 2022.
Za ubistvo je kriv njen suprug S.Q.
Osnovno tužilaštvo u Mitrovici potvrdilo je Radiju Slobodna Evropa da je u maju ove godine protiv njega podiglo optužnicu u Osnovnom sudu u Mitrovici i da je proglašen krivim za ubistvo. Drugi detalji nisu dati.
KDI je u septembru izvijestio da je S.Q. osuđen na 24 godine zatvora.
Sadije Godeni, ubijena 2022.
Samopredao se zbog ubistva njen suprug I.G.
On je u pritvoru.
Hamide Magashi, ubijena 2022.
Osumnjičeni za ubistvo je njen suprug S.H. Dana 2. decembra, dva dana nakon zločina, vlasti su objavile da se on ubio.
Od 2010. godine na Kosovu je prijavljeno 50 slučajeva žena koje su ubili članovi njihovih porodica.
Posljednje ubistvo dogodilo se 30. novembra, kada je u dvorištu Univerzitetskog kliničkog centra Kosova, u Prištini, ubijena trudnica. Glavni osumnjičeni za ubistvo je njen suprug, koji se potom ubio.
"Država je zakazala", kaže Rezniqi, koja je kao dio KDI-a pratila na desetine sudskih ročišta za slučajeve ubijenih žena.
U većini slučajeva, kaže ona, žene žrtve su policiji prijavile nasilje nad njima.
Međutim, slučajevi ubistava su se i dalje dešavali i nadležne institucije nisu uspjele da donesu pravdu za mnoge od njih, kaže Rezniqi.
Prema zakonima na Kosovu, za krivično djelo ubistvo lice može biti osuđeno na kaznu zatvora od najmanje deset godina do doživotnog zatvora.
Rezniqi kaže da su kazne često "blage" i to, prema njenim riječima, znači da njihov cilj nije postignut i da se slučajevi ubistva ponavljaju.
„Bilo je slučajeva kada je [okrivljeni] osuđen na doživotni zatvor, a sudski postupak je doveo do ponovnog suđenja i smanjenja je kazne. Nepotrebne i neprofesionalne procedure u odnosu na žrtve”, kaže Rezniqi za Radio Slobodna Evropa.
Ona dodaje da sudovi, nerijetko, "reviktimiziraju porodice žrtava", odugovlačeći sudske postupke protiv optuženih ili vraćaju predmete na ponovno suđenje.
"Kada bi postojale oštre kazne, kako je definisano zakonodavstvom, i slučajevi se rješavali bez odlaganja i uz brze procedure, uticaj bi bio neizbježan u prevenciji ubistava žena", kaže Rezniqi.
Pravosudni sistem na Kosovu često je kritikovan zbog neefikasnosti, kako od strane lokalnih tako i od međunarodnih organizacija. Nedavno se vodi debata o procesu provjere, kojim bi se prevrednovale figure tužilaca i sudija, u cilju njihovog profesionalnog razvoja
Radio Slobodna Evropa je dobio informaciju o tome dokle su stigle sudske procedure za nekoliko slučajeva ubijenih žena na Kosovu, posljednjih godina:
Diana Kastrati, ubijena 2011.
Osumnjičeni za ubistvo je njen bivši suprug, koji je u bjekstvu.
Kako navodi KDI, osumnjičeni A.J. nalazi se u Španiji, zemlji sa kojom Kosovo nema sporazum o ekstradiciji.
Za slučaj se nastavlja dug sudski proces, nakon što je Ustavni sud potvrdio da je Opštinski sud u Prištini odgovoran za neizdavanje zaštitnog naloga, koji je preminula tražila prije nego što je ubijena.
Roditelji Diane Kastrati tužili su Sudski savjet Kosova, Osnovni sud i Republiku Kosovo i tražili odštetu za ubistvo.
Antigona Morina, preminula 2011.
Morina je umrla od kontinuiranog krvarenja, tri dana nakon udaje, dok joj suprug, prema nalazu pravoduđa, nije pružio ljekarsku pomoć.
Osnovni sud u Đakovici potvrdio je za Radio Slobodna Evropa da je okrivljeni H.Z. osuđen na dvije godine zatvora zbog krivičnog djela povreda porodičnih obaveza.
Organizacije koje se bave pravima žena uključuju Morinu na spisak ubijenih žena na Kosovu.
Zejnepe Berisha, ubijena 2015.
Za ubistvo osuđen je njen suprug N.B.
Kako navodi KDI, Osnovni sud u Prizrenu ga je u aprilu 2017. osudio na 12 godina i šest mjeseci zatvora.
N.B. optužen da je ubio svoju ženu tako što ju je iz ljubomore ubo nožem 21 put.
Nakon što je slučaj otišao u Apelacioni sud, ovaj mu je povećao kaznu na 17 godina zatvora.
Donjeta Pajazitaj, ubijena 2015.
Za ubistvo osuđen je njen rođak N.P.
Prema optužnici, N.P. "na lukav način i iz niskih pobuda" ubio je Pajaziti, pucajući dva puta u glavu.
Osnovni sud u Peći je prvobitno oslobodio okrivljenog od optužnice.
Nakon što je predmet poslat na ponovno suđenje, osuđen je na doživotni zatvor.
Ali, nakon razmatranja žalbe odbrane, Apelacioni sud je odlučio da kaznu smanji na 35 godina zatvora.
Valbona Ndrecaj i njena ćerka ubijene 2018.
Za njihovo ubistvo osuđen je suprug, odnosno otac P.N.
Prvobitno je osuđen na doživotnu kaznu zatvora, koja je kasnije smanjena na 30 godina zatvora.
Kako se navodi u saopštenju Osnovnog suda u Đakovici, dostavljenom Radiju Slobodna Evropa, kazna je smanjena nakon pritužbi branilaca, u decembru 2020. godine. U kaznu od 30 godina uračunava se i vrijeme provedeno u pritvoru od avgusta 2018. godine.
Armenda Aliu, ubijena 2019.
Za ubistvo osuđen je njen suprug B.V.
Osnovni sud u Prizrenu potvrdio je za Radio Slobodna Evropa da je on prvobitno osuđen na doživotnu kaznu zatvora.
Ali, nakon žalbe od strane odbrane, Apelacioni sud ga je u februaru ove godine osudio na 25 godina zatvora.
Sabile Mavrovqani, ubijena 2020.
Za ubistvo osuđen je njen suprug N.M.
Nakon prvobitne doživotne kazne, predmet je vraćen na ponovno suđenje. Nakon ovog suđenja osuđen je na 25 godina zatvora.
Sebahate Morina Sopi, ubijena 2021.
Osumnjičeni za ubistvo je suprug L.S., koji je potom izvršio samoubistvo.
Marigona Osmani, ubijena 2021.
Osumnjičeni za ubistvo su: njen partner D.K. i njegov prijatelj A.S.
Sudski proces je još u toku, a osumnjičeni su u pritvoru.
Lirie Qerimaj, ubijena 2022.
Za ubistvo je kriv njen suprug S.Q.
Osnovno tužilaštvo u Mitrovici potvrdilo je Radiju Slobodna Evropa da je u maju ove godine protiv njega podiglo optužnicu u Osnovnom sudu u Mitrovici i da je proglašen krivim za ubistvo. Drugi detalji nisu dati.
KDI je u septembru izvijestio da je S.Q. osuđen na 24 godine zatvora.
Sadije Godeni, ubijena 2022.
Samopredao se zbog ubistva njen suprug I.G.
On je u pritvoru.
Hamide Magashi, ubijena 2022.
Osumnjičeni za ubistvo je njen suprug S.H. Dana 2. decembra, dva dana nakon zločina, vlasti su objavile da se on ubio.
