Ovo su njihovi vladari! FOTO: Ove evropske zemlje su još uvijek monarhije

Na početku 20. stoljeća samo su tri evropske države bile republike: Francuska, Švajcarska i San Marino. Danas je prestalo samo dvanaest zemalja koje na svom čelu imaju nasljednog monarha, ali tih dvanaest ni ne pomišlja da promijeni sistem i pređe na republikanski oblik vladavine.

Uostalom, i zašto bi. Sa dva izuzetka (vidjećemo kasnije koja) u pitanju su ustavne parlamentarne monarhije u kojima su ličnosti koje sjede na tronu nosioci jako malih ovlašćenja. Na stranu to, sve ove države su listom ultra-bogate, sa bruto domaćim proizvodima među najvišim u svijetu, širokih građanskih sloboda i razvijene parlamentarne demokratije.

Koje su to države, i ko su njihovi vladari? Krenimo.

Kneževina Andora

Zvanični naziv: Principat d’Andorra

Moto: Ujedinjene vrline su jače

Monarsi: Ko-princ Joan Enric Vives i Sicília, i ko-princ Francois Roland

Prestonica: Andorra la Vella

Valuta: Euro

Malena kneževina, osnovana 1278. godine i uglavljena na Pirinejima između Španije i Francuske, zapravo je dijarhija i ima dva ko-kneza: jedan je biskup Urgela koga imenuje rimski papa, a drugi je predsjednik Francuske (ranije kralj Francuske i Navare). Ovo je tradicija stara vijekovima, koja Andoru ne spriječava da bude parlamentarna predstavnička demokratija sa predsjednikom vlade koga bira njihova skupština. Zemlja je podijeljena na sedam parohija, a zvanični jezik je katalonski.

Godišnje Andoru posjeti preko 10 miliona turista, a to, i činjenica da se smatra poreskim rajem, stavlja ovu malenu državu na sam vrh svijeta po bogatstvu. Po posljednjim procjenama, zauzima 9. mjesto po nominalnom BDP po glavi stanovnika. Treća je na svijetu po očekivanoj dužini života: 84 godine.

Kraljevina Belgija

Zvanični nazivi: Koninkrijk België, Royaume de Belgique, Königreich Belgien

Moto: Snaga kroz jedinstvo

Monarh: Kralj Filip

Prestonica: Brisel

Valuta: Euro

Šta reći o zemlji čija je prestonica ujedno i prestonica Evropske unije, koja ima šesnaesti najveći nominalni BDP po glavi stanovnika na svijetu, najgušću železničku mrežu i monarha čija je zvanična titula kralj Belgijanaca? Osnovana je otcijepljenjem od Kraljevine Holandije 1831. godine i to revolucijom koja je počela u operi, vjerovali ili ne. Na neki način bi se moglo reći da to najbolje ilustruje ovu državu.

Podijeljena je na sjeverni region Flandrije, u kome se govori holandskim jezikom, i južnu Valoniju gdje je dominantan francuski. Brisel je dvojezičan. Premda trvenja postoje i sjever bi da se otcijepi, takav razvoj događaja još uvijek nije izvjestan a sve bi moglo da se riješi daljom devolucijom federalne vlasti.

Trenutni kralj Belgijanaca je Filip (53) iz dinastije Saks-Koburg i Gota, koji je na tron sjeo nakon abdikacije kralja Alberta II, koji se povukao iz zdravstvenih razloga. Oženjen je kraljicom Matildom, a njihova ćerka princeza Elizabetha (rođena 2001. godine) prva je u liniji nasljeđivanja prestolja. On je drugi najmlađi monarh u Evropi. Premda je Belgija ustavna parlamentarna monarhija, kralj ipak ima neka neuobičajena ovlašćenja zbog čega dolazi do kritike i od strane institucija EU i samih građana.

Kraljevina Danska

Zvanični naziv: Kongeriget Danmark

Moto: Božja pomoć, ljubav naroda, danska snaga

Monarh: Kraljica Margareta II

Prestonica: Kopenhagen

Valuta: Danska kruna

Rasuto na 407 ostrva arhipelaga oko poluostrva Jutland na kome je glavnina stanovništva, ovo kraljevstvo se prostire na još dvije autonomne teritorije, Farska Ostrva i Grenland. Tehnički, ovo Dansku čini najvećom evropskom zemljom poslije Rusije, iako je zapravo jako mala.

Danska ima osmi najveći nominalni BDP po glavi stanovnika na svijetu, i dalje koristi svoju dragu krunu kao valutu. Njeni građani se smatraju ubjedljivo najsrećnijima na svijetu, a u njoj vlada i najveća društvena pokretljivost na planeti. Podrazumijeva se da je u pitanju ustavna parlamentarna monarhija u kojoj su dužnosti samog monarha svedene na potpisivanje zakona donijetih u skupštini.

Trenutno, Danskom vlada kraljica Margareta II iz dinastije Gliksburg, koja na prestolju svojih vikinških praotaca sjedi od januara 1972. godine. Udata je za Henri de Laborde de Monpezat i ima dva sina: prestolonaslednika princa Frederika i princa Joakima. Poznata je po tome što je “lančani pušač”, odnosno po tome što pali jednu cigaretu drugom. Međutim, zbog kritika više ne konzumira nikotin u javnosti, jer mora da bude primjer drugima.

Kneževina Liechtenstein

Zvanični naziv: Fürstentum Liechtenstein

Moto: Za Boga, Kneza i Otadžbinu

Monarh: Knez Hans-Adam II

Prestonica: Vaduz

Valuta: Švajcarski franak

Okovana na Alpima, ova zemlja je najmanja od svih germanofonih država, ali ujedno i najbogatija, odnosno, ima najviši BDP po glavi stanovnika, drugi na cijelom svijetu. U njoj živi svega 35.000 ljudi. Prestonica je Vaduz, ali je najveći grad Šan. Podeljena je na 11 opština, i smatra se poreskim rajem. Velika je turistička atrakcija.

Politički gledano, ova država je polu-ustavna monarhija pošto knez iz dinastije Liechtenstein igra aktivnu i važnu ulogu u vladanju. Primera radi, po ustavu iz 2003. godine knez ima pravo da stavi veto na bilo koji zakon, kao i da obori vladu ili smjeni bilo kog ministra, što je naišlo na kritiku svih evropskih institucija uključujući tu i Savjet Evrope. Ustav je na referendumu odobren dvotrećinskom većinom, što govori da narod Liechtensteina nema problem sa svojim knezom. Pritom, 2012. godine organizovan je novi referendum kako bi se ukinulo ovo kneževo pravo na veto, ali je 76 odsto građana bilo protiv. Trenutno na prestolju sedi knez Hans-Adam II.

Veliko vojvodstvo Luxembourg

Zvanični nazivi: Grand-Duché de Luxembourg, Großherzogtum Luxemburg, Groussherzogtum Lëtzebuerg

Moto: Želimo da ostanemo to što jesmo

Monarh: Veliki vojvoda Anri

Prestonica: Grad Luksemburg

Valuta: Euro

Najviši BDP po glavi stanovnika na svijetu. Jedino veliko vojvodstvo na planeti. Osnivač Evropske unije. Pola miliona stanovnika. Jedva dvije i po hiljade kvadratnih kilometara površine.

Luksemburg je ustavna monarhija i predstavnička demokratija, na čelu sa velikim vojvodom i predsjednikom vlade koji je nosilac izvršne vlasti. Nakon ustavnih reformi iz 2008. godine, koje su uslijedile zato što je veliki vojvoda odbio da potpiše zakon kojim se legalizuje eutanazija, njegova ovlašćenja su dodatno smanjena pa zakoni sada postaju važeći i bez njegovog potpisa. Zbog ovoga on čak više nije ni nominalni šef države.

Trenutno, od 2000. godine, dužnost monarha obavlja Henry Albert Gabriel Felix Mari Guillaume iz dinastije Luksemburg-Nasau. Oženjen je i ima petoro djece, a naslijediće ga Guillaume Jean Joseph Marie.

Kneževina Monako

Zvanični nazivi: Principauté de Monaco, Principatu de Múnegu, Principato di Monaco, Principat de Mónegue

Moto: Uz Božiju pomoć

Monarh: Knez Albert II

Prestonica: Monako

Valuta: Euro

Riječ koja najbolje opisuje ovu malenu monarhiju je glamur. Stecište svjetskog jet seta, poreski raj zbog koga je dom mnogih planetarnih bogataša, dom najpoznatije i najpopularnije trke Formule 1, a po nekim statistikama i sa većim BDP-om po glavi stanovnika čak i od Luksemburga. Sastoji se od dva grada, Monaka i Monte Karla.

Na prestolju trenutno sjedi knez Albert II iz dinastije Grimaldi, sin Renijea III i američke glumice Grace Kelly. U pitanju je jedan od najbogatijih monarha na svijetu, sa imovinom većom od jedne milijarde dolara. Posjeduje mnogo zemlje kako u Monaku tako i u Francuskoj. Premda nije vlasnik palate u kojoj živi, jeste posjednik kompanije koja upravlja kazinima u njegovoj kneževini.

Iako je Monako ustavna monarhija, vladar ima velika ovlašćenja. Za početak, ne postoje izbori, već se državni ministar (kao predsjednik vlade) imenuje sa njegove strane tako što on izabere jednog od trojice kandidata koje je predložila francuska vlada.

Kraljevina Holandija

Zvanični naziv: Koninkrijk der Nederlanden

Moto: Izdržaću

Monarh: Kralj Vilem-Aleksander

Prestonica: Amsterdam (institucije su u Hagu)

Valuta: Euro

Evo još jedne u nizu zemalja koje činjenica da se drže “zastarjelog” državnog uređenja ne sprečava da budu napredne, bogate, slobodne i otvorene. Legalizovana prostitucija i takozvane lake droge, eutanazija, otvorenost granica, duga tradicija slobodnog civilnog društva… sve su to stvari koje krase Holandiju, odnosno Nizozemsku kako bi zapravo bilo pravilno da se kaže (Nederland doslovno znači “niska zemlja”).

Visok BDP (14. na svijetu) i po nekim istraživanja srećnije stanovništvo čak i od danskog čine ovu državu jednom od najprivlačnijih na svijetu. Monarh je kralj Willem-Alexander (46; najmlađi monarh u Evropi) iz dinastije Oranje-Nasau (prvi muškarac rođen u ovoj porodici još od 1851. godine; zanimljivo, ima tri ćerke), ali u praksi njegova ovlašćenja su ograničena ustavom i zemljom vlada savjet ministara na čelu sa ministrom-predsjednikom koji je de fakto šef države. Ipak, da bi zakon postao validan, neophodan je kraljev potpis.

Jedan kuriozitet za kraj priče o Holandiji: još od 19. veka ni jedna stranka nije mogla sama da formira vladu. Kompromis je majka napretka.

Kraljevina Norveška

Zvanični naziv: Kongeriket Norge

Moto: Sve za Norvešku

Monarh: Kralj Harald V

Prestonica: Oslo

Valuta: Norveška kruna

Treća najbogatija zemlja na svijetu po nominalnom BDP-u po glavi stanovnika, najsjevernija država Evrope je jedna od najređe naseljenih. Treća je na svijetu po društvenoj pokretljivosti, ima razvijenu ustavnu parlamentarnu demokratiju, poznata je kao država blagostanja sa moćnim socijalnim programom i iako nije član Evropske unije sa njom održava bliske veze. Norveška je najveći proizvođač nafte na svijetu van Bliskog Istoka.

Trenutni monarh je kralj Harald V iz dinastije Gliksburg, koja vlada i Danskom (ali i polaže pravo na grčki tron). U pitanju je jedan od najstarijih vladarskih domova na svijetu koji vuče korijene od Haralda Lepokosog iz 9. vijeka. Trenutnog kralja, koji vlada od 1991. godine, naslijediće princ prestolonaslednik Hakon.

Valja naglasiti da je kralj ove zemlje, pored toga što je formalni šef države, ujedno i poglavar Norveške Crkve i vrhovni zapovjednik Norveških oružanih snaga, o kojima smo nedavno pisali drugim povodom.

Kraljevina Španija

Zvanični naziv: Reino de España

Moto: Dalje iza (Plus Ultra)

Monarh: Kralj Huan Karlos

Prestonica: Madrid

Valuta: Euro

Monarhija je u Španiji odigrala ključnu ulogu u rušenju autokratske vojne hunte koja je vladala na čelu sa generalisimom Frankom od 1939. godine, zbog čega je ljevičari u ovoj zemlji vide kao važnu instituciju koja za mnoge nema alternativu.

Španija je danas razvijena parlamentarna demokratija sa kraljem Juanom Carlosom iz dinastije Burbona kao ustavnim monarhom, koga će naslijediti sin Felipe, princ od Asturije. Njena ekonomija je trinaesta na svijetu, a poslije Francuske najomiljena je turistička destinacija.

Kraljevina Švedska

Zvanični naziv: Konungariket Sverige

Moto: Za Švedsku – s vremenom

Monarh: Kralj Karl XVI Gustaf

Prestonica: Stokholm

Valuta: Švedska kruna

Londonski Ekonomist nordijska je kraljevstva proglasio za vjerovatno najbolje rukovođene zemlje svijeta, a Švedsku je stavio na prvo mjestu te liste. Prošle godine stigla je još jedna potvrda ovoga, pošto je u jednom globalnom istraživanju javnog mnjenja u kome je anketirano skoro 27.000 ljudi sa svih meridijana ova zemlja izabrana za najpoštovaniju od svih.

Posvećena miru (nije ratovala od 19. vijeka), ova razvijena i bogata ustavna monarhija i parlamentarna demokratija ima sedmi najviši nominalni BDP po glavi stanovnika, i 21. ukupni. Cjenjena i posvećena socijalnoj državi blagostanja, Švedska je jedna od najjednakijih zemalja na svijetu u smislu prihoda građana.

Trenutni monarh je kralj Carl XVI Gustaf iz dinastije Bernadota, koji je poznat kao ljubitelj brze vožnje i lijepih žena. Oženjen je bivšom igračicom. Njegov predak je bio Napoleonov general koga je tadašnji švedski kralj, inače bez djece, zavolio i odredio za nasljednika. Njega će naslijediti princeza prestolonaslednica Viktorija.

Ujedinjeno kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske

Zvanični naziv: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland

Moto: Bog i moje pravo (Dieu et mon droit)

Monarh: Kraljica Elizabeta II

Prestonica: London

Valuta: Britanska funta

Sastavljena od četiri posebna djela (Engleske, Škotske, Velsa i Sjeverne Irske), Velika Britanija je najpoznatija monarhija na svijetu i vjerovatno prva koja će većini ljudi pasti na pamet. Njena kraljevska vjenčanja su spektakli koje prati cio svijet, a pripadnici ove dinastije su zvijezde same po sebi. Premda se sada prezivaju Vindzor, to je promena izvršena tokom Prvog svjetskog rata: oni su zapravo njemačkog porijekla, i to dvostruko. Kraljica Viktorija je bila iz kuće Hanovera, a pošto je bila udata za Alberta of Saxe-Coburg i Gote njihov sin Edward VII uzeo je to prezime. Zvučalo je previše germanski za uši Britanaca koji su krvarili u ratu sa Nijemcima.

Ujedinjeno Kraljevstvo je razvijena (uslovno rečeno i ustavna) parlamentarna demokratija sa monarhom čija su ovlašćena više neiskorišćena nego što su ograničena. Smatra se da je u pitanju šesta po snazi ekonomija na svijetu, osma po kupovnoj moći, a bila je i prva industrijalizovana zemlja na svijetu. Tokom 19. i 20. vijeka govorilo se da sunce nikada ne zalazi nad Britanskom imperijom, i to je bilo tačno: bilo je to najveće carstvo u historiji.

Članica je G8, Evropske unije i NATO pakta, kao i naravno Ujedinjenih nacija čijih je i osnivač i u čijem Savhetu bezbhednosti shedi kao stalni član. Trenutni monarh je kraljica Elizabeta II, koju će naslediti njen sin Charles, princ od Velsa.

Vatikan

Zvanični naziv: Stato della Città del Vaticano

Monarh: Papa Franja

Prestonica: Vatikan

Valuta: Euro

Na teritoriji od 44 hektara i sa populacijom od otprilike 840 ljudi, Vatikan možda djeluje kao čudan izbor za ovaj spisak. A ipak, tehnički i pravno gledano, u pitanju je ekleziološka monarhija i apsolutna teokratija kojom vlada rimski biskup koji je ujedno i poglavar čitave Rimokatoličke Crkve. Trenutno je to argentinski papa Franja.

Vatikan je apsolutistička izborna monarhija, a vladara – odnosno papu – bira koledž kardinala. Ovo je po svim merilima najmanja međunarodno priznata država na svijetu. Stvorio ju je Benito Musolini 1929. godine, Lateranskim sporazumom sa Svetom stolicom, koja nije isto što i Vatikan. Dok su objave Vatikana na italijanskom jeziku, službena dokumenta Svete stolice su na latinskom; Sveta stolica, pošto nije država, izdaje samo diplomatske pasoše, Vatikan izdaje normalne pasoše svojim građanima. Sveta stolica je sjedište Crkve. Vatikan je država.

Sve uzevši u obzir, da li mislite da bi Srbija, kada bi obnovila monarhiju i ponovo postala kraljevstvo, mogla da postigne nešto barem približno slično svim ovim uspješnim monarhijama koje smo ovdje opisali? Podijelite sa nama svoje mišljenje u komentarima!